A. N. Samadov reklama faoliyatini tashkil etish

9.3. Ulgurji savdo korxonalarida ko‘rgazma va yarmarkalar tashkil etish

Ko‘rgazma va yarmarkalar reklama ta’siri ko‘rsatish vositalari orasida alohida o‘ringa ega, chunki xaridorlar bilan bevosita muloqot o‘rnatish uchun reklama qilinayotgan mahsulotlarni namoyish qilishda keng imkoniyatlar taqdim etiladi. Ko‘rgazma tadbirlari ayniqsa, mos keluvchi reklama tadbirlari bilan birgalikda (matbuotda reklama kampaniyasi, taqdimot va matbuot anjumanlari, davra stollari, mutaxassislar bilan uchrashuvlar o‘tkazish va h.k.). Bu reklama vositasi samaradorligining yuqoriligi shu bilan ham tasdiqlanadiki, har yili dunyo bo‘yicha katta xarajatlar talab qiladigan ko‘p minglab ko‘rgazma tadbirlari o‘tkaziladi.

Yarmarka va ko‘rgazma tushunchalarida chalkashliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun shuni ta’kidlash joizki, yarmarkalar asosiy maqsadi namoyish etilayotgan tovarlar yoki mahsulotlarni sotish bo‘lgan bozor xarakteriga ega tadbirlar sifatida vujudga kelgan. Ulardan farqli ravishda, ko‘rgazmalar insoniyatning u yoki bu yutuqlarini ommaviy namoyish etish vositasi sifatida yuzaga kelgan va dastlab bilim berish xarakteriga ega bo‘lgan, biroq rivojlanishi bilan yaqqol ifodalangan tijorat yo‘nalganligiga ega bo‘la boshlagan.
Shunga asoslanib, quyidagicha ta’riflar berish mumkin:
yarmarka – asosiy maqsadi namoyish etilayotgan tovarlar bo‘yicha savdo bitimlari tuzish bo‘lgan tijorat tadbiri;
ko‘rgazma – asosiy maqsadi tijorat ishlari o‘tkazish bilan bir paytda bilimlar, nazariyalar va g‘oyalar almashinish bo‘lgan, birinchi navbatda, jamiyat hayotining moddiy yoki ma’naviy sohalari yutuqlarini ommaviy namoyish etish.
Biroq yil sayin bu tushunchalar o‘rtasidagi farq tobora yo‘qolib bormoqda. Shartli ravishda barcha ko‘rgazma tadbirlarini quyida tarzda tasniflash mumkin.
Xalqaro yarmarka va ko‘rgazmalar – qoidaga ko‘ra, muntazam (har yil yoki boshqa davriylik bilan) o‘tkaziladigan, dunyoning ko‘plab mamlakatlaridan ko‘p soni qatnashchilar to‘planadigan ko‘rgazma tadbirlaridir. Ularni iqtisodiyotning turli tarmoqlari mahsulotlari taqdim etiladigan umumtarmoq va bitta yoki bir nechta bir-birini to‘ldirib turadigan tarmoq eksponatlari namoyish etiladigan turlarga ajratish mumkin.
Xalqaro yarmarka va ko‘rgazmalarda eksponatlar namoyishi milliy belgilar (milliy pavilon va ekspozitsiyalar doirasida) bo‘yicha ham, tarmoq tamoyil (ekspozitsiyalar tovar guruhlari bo‘yicha shakllantiriladi) bo‘yicha ham amalga oshirilishi mumkin.
Milliy ko‘rgazmalar jamiyat hayotining turli sohalarida mamlakat erishgan yutuqlarni aks ettiradigan, maxsus tashkil qilingan (qoidaga ko‘ra, bironta yubiley sanasiga, ilmiy-texnik va madaniy ayirboshlash doirasida) ekspozitsiyalarni ifodalaydi. Bunday ko‘rgazmalar mamlakat ichkarisida ham, xorijda ham o‘tkazilishi mumkin. Ko‘rgazmalar statsionar (ko‘rgazma ishlagan paytda bitta ko‘rgazma maydoni foydalaniladi) yoki ko‘chma (ko‘rgazma ishlagan paytda bitta yoki bir nechta mamlakatning qator shaharlari bo‘ylab turne amalga oshiradi) turlarda bo‘lishi mumkin. Yil sayin milliy ko‘rgazmalar reklama va tijorat ishlarini bajarish uchun tobora samarali foydalanilmoqda.
Ulgurji yarmarkalar – ulgurji savdo bo‘g‘ini vakillari ishlab chiqarish korxonalari va birlashmalaridan mahsulot yoki tovarlar etkazib berishga shartnoma tuzadigan tadbirlar bo‘lib, oxirgi paytgacha ko‘rgazmali xarakterga ega bo‘lgan.
Korxonalarning xo‘jalik mustaqilligini qo‘lga kiritishi va xalq xo‘jaligiga bozor iqtisodiyoti tamoyillarining joriy qilinishi bilan ular yaqin istiqbolda har qanday mahsulot sotuvini tashkil qilishda etakchi o‘ringa ega bo‘lishi lozim.
Reklama beruvchining ixtisoslashgan ko‘rgazmalari buyurtmachi-tashkilot tomonidan tashkil qilinadi va moliyalashtiriladi. Ular ham statsionar va ko‘chma bo‘lishi mumkin. Mahalliy tashkilotlarning ichki bozordagi reklama ishlari amaliyotida mahsulot reklamasi va namoyishi bilan bir vaqtning o‘zida uni sotish ham amalga oshiriladigan ko‘rgazma-savdolar tashkil qilish keng tarqalmoqda.
Ixtisoslashgan ko‘rgazmalar tashkil qilishga ko‘p mablag‘ sarflanishiga qaramay, bu tadbirlar samaradorligi qoidaga ko‘ra, yuqori bo‘lib turibdi.
Doimiy faoliyat ko‘rsatadigan ekspozitsiyalar (namunalar kabinetlari, namoyish zallari va h.k.) – ko‘pincha korxona va birlashmalarning ma’muriy binolarida tashkil qilinadi. Ko‘plab konsernlar, korporatsiyalar, yirik ishlab chiqarish birlashmalari chiqarilayotgan mahsulot namunalarini namoyish etish uchun doimiy faoliyat ko‘rsatadigan ekspozitsiyalariga ega bo‘ladi.
Har bir faoliyat sohasiga, sanoatning har bir tarmog‘iga har yili xalqaro, milliy va mahalliy ko‘rgazma va ekspozitsiyalarda yangiliklarni bilish, nimanidir baholash va nimanidir sotish uchun qulay imkoniyatlar taqdim etiladi. Barcha qatnashchilar uchun bu – oddiygina forum yoki bozordan ko‘ra kattaroq narsadir. Bir necha kun davomida eski do‘stona aloqalarni mustahkamlash va yangi aloqalar o‘rnatish, yangi ta’minot manbalari va axborot manbalari topish, yangi tendensiyalar, g‘oyalar yoki tovarlarni muhokama qilish, savdo tomonidan munosabatlarni aniqlash, yangiliklar kiritishni ma’lum qilish va yangi bozorlar izlab topish ro‘y beradi.
Qiziquvchan, ilg‘or fikrlaydigan ishbilarmonlar uchun ko‘rgazmalarning qanchalik muhim ahamiyatga egaligini tushunish qiyin emas. Kichik firmalar uchun ko‘rgazmalar bu – mashhurlikka erishish vositasi va axborot olishdan haqiqatda manfaatdor bo‘lgan, yangi tovarlar va xizmatlar izlayotgan, ehtimol, zudlik bilan buyurtma joylashtirishga tayyor bo‘lgan xaridorlar yoki mutaxassis-texnologlar bilan uchrashuv joyi hisoblanadi.
Eksponentlar boshqa yo‘l bilan ulargacha etib borish va suhbat qilish qiyin bo‘lgan yuqori bo‘g‘in rahbarlari bilan uchrashish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Suhbatlar norasmiy muhitda, qo‘l ostidagi xodimlar yoki telefon qo‘ng‘iroqlari xalaqit bermaydigan sharoitlarda bo‘lib o‘tadi. Tushuntirish yoki izohlash davomida kerak bo‘lib qolishi mumkin bo‘gan displeylar, videotexnika va boshqa yordamchi materiallar doimo qo‘l ostida bo‘ladi.
Agar ko‘rgazmaga keng omma tashrfi buyuradigan bo‘lsa, ishlab chiqaruvchida ko‘p sonli yakuniy xaridorlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilish, ularning fikri bilan qiziqish uchun ajoyib imkoniyatdir.
Ko‘rgazmalar firmalarning o‘z bozorlari bilan qalin aloqaga kirishadi. Ko‘pincha ko‘rgazmalarda yangilik-tovarlar yoki yangi korxonalar taqdim etiladi. Mos keluvchi jurnallarda odatda ko‘rgazma haqidagi sharhli maqolalar chop etiladi, avtomobillar, katerlar, qayiqlar va boshqa shunga o‘zshash tovarlar namoyish etiladigan haqiqatda yirik milliy ko‘riklar ishini esa matbuot, televidenie va radio yoritib boradi.
Shu sababli bozorga yangilik-tovarlar chiqarishni rejalashtirishda bu tovarlarni bironta muhim ko‘rgazmada namoyish etishdan olinadigan qo‘shimcha azalliklarni yoddan chiqarmang. Agar qiziqish bevosita ko‘ma ochilishidan oldin dunyo yuzini ko‘rgan davriy matbuotdagi e’lonlar yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri pochta orqali reklama jo‘natmalari tufayli uyg‘otilgan bo‘lsa, potensial mijozlar yangilikni o‘z ko‘zi bilan ko‘rib tanishishi va u haqida mutaxassislar bilan shundoq stendning yonida gaplashishi mumkin. Boshqa paytda bu turdagi uchrashuv tashkil qilishga bir necha oy ketgan bo‘lar edi.
Yuqorida bayon qilingan fikrlardan ko‘rinib turibdiki, yirik ko‘rgazmalarni matbuotdagi reklama, to‘g‘ridan-to‘g‘ri pochta orqali reklama jo‘natmalari va targ‘ibot faoliyatining boshqa turlari bilan qo‘llab-quvvatlash katta foyda keltiradi. Ko‘rgazma katalogida reklama uchun joy xarid qilish masalasi esa – tortishuvli masala. Firma nomi va stend raqami katalogda ko‘rsatiladi, unda tahririyat bo‘limida eksponatlar qisqacha tavsifini berish imkoniyatini taqdim etadi. Ko‘rgazma kataloglari yil davomida spravochnik sifatida saqlanib turadi, demak, ular shu tariqa eslatib turish omili sifatida ma’lum bir qiymat xarid qilishi mumkin.
Ko‘rgazma mijozlar va potensial xaridorlarga ko‘rgazma ochilishidan oldin ham, u yopilgandan keyin ham xat yozish uchun ajoyib imkoniyat taqdim etadi. Eksponatlar tavsiflangan yoki bildirilgan qiziqish uchun tashakkur izhor etilgan xat kelgusida sezilarli natijalarga olib kelishi mumkin.
Shunday qilib, ko‘rgazmalarda ishtirok etish – har qanday mahsulot, tovar va xizmatlar turi uchun ajoyib reklama shakli sanaladi.