A. nurmonov, A. Sobirov, N. Qosimova
E . A ’zam ovning «B ayram dan boshqa kunlar» q issasid agi
Download 383.51 Kb. Pdf ko'rish
|
|
E . A ’zam ovning «B ayram dan boshqa kunlar» q issasid agi S afuraning nutqidau olingan ikki xU h o la tn i o ‘qing va ularni bir-biriga solish tirin g. 0 ‘zbek adabiy tilini buzuvchilar haqida fikr yuriting. «...H ello-o! BB larga (B a kir bilan Bargida dem oqchi) salut deb q iyq ira d i u telefondayoq: is m la rin i to 'liq aytish ham unga m a lo l kelsa ke ra k y o ki o lifta g a rc h ilik k a m ik in ? So‘ng betakallufona so‘rashuvga o ‘ tadi: — Qalaysan, bolakay? Shik! Ya rada. Jonginang uydam i? C h a q ir- ch i... Bargi-sha! Znayesh ya vchera... k in m i k o 'rd im , to p -c h i? !.,. — Shu q iz 0 ‘ zbekcha gapniyam b ila d im i sira? — d e d i b ir galgi te le fo n b o zlikd a n so'ng B a k ir ensasi qotib. — N im a g a bilm as ekan o ‘zbek-u! — dedi yelkasini q im tib Bargida. — M e n haliyam u n i ch u lc h u t deyayotganim y o ‘q, le k in c h a la -ch u lp a q ilib gapiradi-da! O liftagarchilikkadir-da?! — Yaxshi-da, ham m a tild a n xabardor. — Ona tilid a n boshqa hamm asin i b ila d i, deng! ... U x u d d i o ‘ziga o ‘ z i gapirayotgandek y o k i M u n k a r -N a k ir h u zu rid a is tig 'fo r keltirayotgandek, odam y o lg ‘ iz qolganda ic h id a b o ‘ lsin e’t ir o f etm oqqa iym anadigan achchiq h a q iq a tla rn i h a m ro 'y iro s t, ya sh irm a y- netm ay shafqatsizlik bilan aytib ñola qilardi. B a k irn i battar hayratga solgani — Safura b iro n ta begona so‘z q o ‘shmay, s o f o ‘ zbek tilid a so‘z la rd i, ta ’s irli so ‘zlardi. Balodek! T ill u z ilib tushgani y o ‘q. O na t ili shunday vaqtda kerak b o ia r ekan, Safuraxon!» 22-mashq. « M en nechun sevam an O ‘z b e k is to n n i? » , « 0 ‘zbegirn», «D u n yo», «Sohibqiron» kabi q o ‘sh iq la m i q o ‘yib e sh itin g . 0 ‘zb ek iston xalqlari, ularning tili, o ‘tm ish i, buguni va k elajagi haqida gaplar tu zin g , bahs y u ritiag. 23-mashq. S h e ’rni o ‘qing. O n a tilini u lu g ‘lo v ch i s h e ’rlar, hikm atli s o ‘z va m aqollarga m isollar topib, ularni izoh ian g. o n a u l i m M in g y ild irk i, b u lb u l k a lo m i, 0 ‘zgarm aydi — ya x lit hamisha. L e kin sho‘rlik t o ‘tin in g h o li, 0 ‘ zgalarga ta q lid hamisha. 1 8 O na tilim , sen borsan, shaksiz, B u lb u l k u y in she’ rga solam an. Sen y o ‘q o lg a n k u n in g , shubhasiz, M e n ham t o ‘ t i b o ‘ lib qolam an. (Abdulla Oripov) 24-mashq. U yga vazifa. M a ’lum otnom ani daftaringizga k o ‘chirib olin g. Y ana qanday ish q o g ‘ozla rin i b ila siz? O 'zb ek tilig a D a v la t tili m aq om i berilganidan s o ‘n g ish q o g 'o z la r ig a e ’tibor qanday b o ‘ldi? S h u haqda fikr yuriting. T o ‘ rtburchak m uhr y il, oy M A ’ L U M O T N O M A U s h b u n i k o 'rs a tu v c h i B o tiijo n S h u k u ijo n o v h a - q iq a ta n h a m A n d ijo n d a v la t u n iv e rs ite ti q o sh id a g i a ka d e m ik lits e y n in g 2 -b o sq ich «A» g u ru h id a ta h s il oladi.___ __________________ _________________ M a ’ lu m o tn o m a A n d ijo n shahar m u d o fa a is h la ri boshqarm asiga k o ‘ rsatish u ch u n b e rild i. L its e y d ire k to ri: prof. SH. QOSIMOV Topshiriqlar 1. 0 ‘z b e kla rn in g q a yerlarda is tiq o m a t q ilis h i h aqida so‘zlab bering. 2. Ona t i l i tushunchasiga t a T if bering. 3. 0 ‘ zbek tilig a d a vla t t i l i m a q o m in in g b e rilis h i va b u n in g ta r ix iy a h a m iya ti haqida so 'zla b be rin g . 5-DARS. «K A D R L A R T A Y Y O R I A S H M IL L IY D A S T U R I » D A H O Z I R G I 0 ‘Z B E K A D A B IY T IL I T A ’L I M I N I N G T U T G A N 0 ‘R N I Darsning maqsadi: a) ilm iy maqsad: o ’q u v c h ila m m g ongida ja m iv a t va unda tiln in g tu tg a n o ‘m i haqida b ilim va m a la k a la r h o sil q ilis h ; b ) o ‘q u v c h ila rn i b u g u n g i h a y o tim iz d a , tu rm u s h im iz d a b o ia y o tg a n o ‘zgarishlarga nisbatan h o z irja v o b lik , ta d b irk o rlik ru h id a tarbiyalash». y Topshiriq. O lib m e n ta x ti fa rm o n im g ‘ a oson, C h e rik ch e km a y X ito d in to X uroson... (Alisher Navoiy) Y uqoridagi gapdan hozirgi o ‘ zbek adabiy tilid a n farq q ilu v c h i o 'r in la m i to p in g va u la rn i izohlang. 19 M u s ta q iliik q o 'lg a kiritilis h i bilanoq respublikam izda yoshlar tarbiyasiga jid d iy e 'tib o r b c rila boshlandi, c h u n k i yoshlar b iz n in g e rta n g i k u n im iz . Is tiq lo lim iz , is tiq b o lim iz s h u la m in g q o iid a d ir. Y o s h la rim iz n i y u ksa km a ’ naviyatJi, ch u q u r b ilim li. vatanparvar, keng m ushohadali, buyuk davlatni barpo etish y o iid a ijo d k o r va fa o i q ilib tarbiyalash bugungi kunning eng doizarb v a z ifa la rid a n d ir. A n a sh u n ing u chun ham h u k u m a tim iz to m o n id a n ta’lim tiz im in i is lo h q ilish g a a lo h id a e’ tib o r be rilm o q d a . Bu horada O liy M a jlis n in g IX sessiyasida «K id rla r tayyorlash M illiy dasturi»ning qabul q ilin is h i ta ’ lim tiz im id a keskin b u ri- lish vasadi. « K a d rla r tayyorlash M illiy dasturi»da u m u m iy o 'rta ta ’ lim d a n so'ng akadem ik litsey va kasb-hunar ko lle jla ri ta iim n in g -a lo h id a , uzluksiz, ja h o n andozalariga mos keladigan zam onaviy b irb o s q ic h i sifa tid a a jra tila d i. Dasturda ta ’kidlanishicha, akadem ik litsey o 'q u v c h ila m in g in te lle k tu a l q o b iliv a tla rin i jadal o'stirishni, ula rn in g chuqur, tabaqalashtirilgan va kasb- hunarga y o iia ltirilg a n b ilim o lis h la rin i ta ’ m in la yd i. Y o sh la rni e rkin fikrlashga o ‘ rgatish h o zirg i ta 'lim tiz im im iz n in g bosh m aqsadidir. M u h ta ra ra P rezidentim iz, agar bolalar e rk in flk rla s h n i o ‘ rgan- masa, berilgan ta ’ lim n in g samarasi past bo‘ lis h i m u q a rra rlig in i, m ustaqil fikrla sh ham katta b o y lik e ka n lig in i ta ’ kid la yd ila r. T a fa k k u r bila n til, erkin fikrla sh b ila n e rkin so‘ zlash o ‘ zaro uzviy b o g 'liq d ir. chunki fik rim iz n i shakllantiruvchi va ro‘yobga chiqaruvchi qudratli vosita — bu tild ir. 0 ‘ z fik rin i ravon, go'zal va aniq ifoda etadigan yoshlarni tarbiyalash « K a d rlar tayyorlash M illiy dasturi»ning bosh m aqsadidir. Shunday ekan, «H ozirgi o'zb e k adabiy tili» p re d m e tin in g yangi ta ’ lim tiz im id a g i a lia m iy a ti beqiyosdir. 25-mashq. « K a d rla r tayyorlash M illiy dasturi >dan olingan so‘ z ia r va u la rn in g izoh la rig a diqqat qiling. M a z k u r o ‘ quv dargo h la rid a o lib b o rila - digan ona tili t a ’lim in in g m ushtarak to m o n la ri haqida f ik r jT iritin g . A k a d e m ik litsey — davlat ta ’ lim standartlariga m u v o ftq o 'rta maxsus ta ’ lim beradigan, o 'q u v c h ila m in g im k o n iy a tla ri va q iz iq is h la rin i hisobga oigan h o ld a u la rn in g jadal in te lle k tu a l riv o jla n is h i u ch u n c h u q u r. soha- la s h lirilg a n . tabaqalashtirilgan, kasbga y o 'n a ltirilg a n ta ’lim b e m v c h i o 'rta maxsus o ‘quv dargohi. K a s b -h u n a r ko lle ji — tegishli davlat ta ’lim standartlari d oirasida o 'rta maxsus, kasb-hunar ta iim i beradigan, o 'q u vchila m in g kasb-hunarga m o y il- lig in i hisobga oigan holda ulardagi b ilim va k o 'n ik m a la r c h u q u r riv o jla n - tirila d ig a n , taniab olingan kasb-hunar b o 'yich a b ir y o k i b ir necha ixtisosni egallash im k o n in i beradigan o 'rta maxsus o 'q u v y u r ti. B aka la vria t — m utaxassisliklar v o iia lis h i bo‘yich a fu n d a m e n ta l va a m a liy b ilim beradigan, ta ’ lim m u d d a ti kam ida to ‘ rt y il d avom etadigan tayanch o liy ta’ lim . 2 0 ( M a g istra tu ra — aniq niutaxassislik b o 'y ic h a fundam ental va a m a liy b ilim beradigan, bakalavriat negizida ta 'iim m u d d a ti k a rn id a ik k i yil davom c ta d ig a n o liy ta 'iim . 26-mashq. Q uyidagi s o ‘z la m i d a fta rin g izg a k o ‘chiril> oling va n!arning izo h la rin i top in g. m o n ito rin g — in je n e rin g — m u q o b il xizm a t — raqobatbardoshlik — p rin te r — beysik t i l i — fa yl — uyali te le fo n aloqasi — m a rk e tin g — s a m m it — m e n e jm e n t — d ile r — 27-mashq. H ik m atli s o ‘z la rn i o 'q in g . «K adrlar ta y y o r la sh M illiy d a stu rl» bilan u y g ‘un tom on larin i b e lg ila n g . G ‘a fla td a yotgan xalqni u y g ‘ o tis h u c h u n u n in g la rix in i ta rg ‘ ib o t etish zarur. (Avgustin) D u nyoda tu n n o q u ch u n d u n y o v iy fan va ilm lo z im d u r, z a m o n a ilm i va fa n id a n b e bahra m illa t boshqalarga p a ym o l b o 'lu r . (Mahmudxo'ja Behbudiy) D unyoda ilm d a n boshqa najot yo 'q v a b o im a g ‘ay. (lmon al-Buxoriy) Faqat b ir e z g u lik b o r — b ilim va faqat b ir y o m o n lik b o r — ja h o la t. (Suqrot) B ir k u n lik adolat — yu z k u n lik to a t-ib o d a td a n a fza l. (Amur Temur) B ilim ga c ltu v c h i yagona y o l bu fa o liv a td ir. (Bernard Shou) O d a m la r o'q ish d a n to 'x ta s h la ri b ila n fikrla sh d a n ham to 'x ta y d ila r (Deni Didro). O z b o is a ham b ilm o q uchun ko ‘ p o 'q im o q zarur. (Monteskye) ln s o n n in g q iy m a ti emas s iy m -u za r, In s o n n in g q iy m a ti ilm ham hu n a r. (Bedil) K im k i o 'rg a n ish n i u ya t. o r demas, Suvdan d u r to p a d i, toshdan ia ’ l, olm o s. (Nizomiy Ganjaviy) Savol va topshiriqlar 1. <'K adrlar tayyorlash M illiy dasturi» qachon qabul q ilin d i va u n in g m aqsad va vazifalari nim a la rd a n iborat? 2 . M i ll iy dasturda hozirgi o 'z b e k adabiy tilin in g o 'rn i qanday? 3. « K a d rla r tayyorlash M i ll iy d a stu ri» n in g a h a m iya ti haqida so'zlab b ering. 21 «HOZIRGI O 1 Z B E K A D A B IY Till» F A N IN IN G M U N D A R IJ A S I B o 'lim la r O 'rg a n ish o b y e k ti F o n e tik a va fon o io g iy a N u tq tovushlari sistem asi, to v u sh a lm ash in ish i va o 'z g a rish i, b o 'g 'in va u rg 'u , u la m in g tu rla ri, fo n e m a v a u la rn in g o 'z a ro m u n o sa b ati o 'rg an ilad i. F o n e tik a N u tq to vushlari, u larn in g ak u stik va talaffuz x ususiyatlari, b o 'g 'in , u rg 'u va in to n atsiy a k a b i m asalalarn i o 'rg a n a d i. F o n o io g iy a N u tq to v u sh larin in g fü n k sio n al to m o n i — m a ’n o farqlash vazifasi: fo n e m a , u la m in g ta sn ifi, fo n e m a la r o ‘rtasidagi m u nosabat o 'rg an ilad i. O rfo ep iy a N u tq birliklarining talaffuz m e ’y o ri v a q o id alari o 'rg a n ila d i. Grnfika H arf, a lif b o , h a r f va f o n e m a o 'rta sid a g i m u n o sa b a t, h a ríla rn i n g yozilish shakllari, tu rla ri, so 'zlard ag i o ‘rni va u la r ifo d alag an tovu sh larn in g xususiyatlari k ab i m asalalar o 'rg a n ila d i. O rfografiya S o ‘z va u n in g m a ’noti q ism larin i t o 'g 'r i yozish qoidalari o 'rg an ilad i. L eksikologiya Leksem a, leksik m a ’n o , lu g 'av iy b irlik larn in g se m a n tik tu z ilish i, shakl va m a ’n o m u n o sa b atig a k o 'ra tip lari o 'rg a n iía d i. F ra zeo lo g iy a F rá zeó lo g izm , frazeologik m a ’n o , frazeologik b irlik la rn in g sh ak l va m a ’n o m u n o sa b atig a k o ‘ra tu rla ri o 'rg a n ila d i. Leksikografiya L u g 'a t va u n in g tip lari. lu g 'a t tu z ish asoslari b ila n b o g 'ü q b o 'lg a n m asalalar o 'rg an ilad i. M o rfem ik a M o rfem a, u n in g tu ria ri, so 'z riin g m orfem ik tuzilishi kabi m asalalarga e ’tib o r qaratiladi. S o ‘z yasalishi S o 'z yasalish stru k tu rasi. S o 'z y asash usuilari h a q id a m a ’lu m o t beriladi. G ra m m a tik a (m o rfo lo g iy a va sintaksis) S o 'z tu rk u m la ri, g ra m m a tik sh a k l va g ra m m a tik k ateg o riy aiar, s o 'z birikm asi, gap va u n d a n yirik b o 'lg a n b irlik lar o 'rg a n ila d i. P u n k tu a tsiy a P u n k tu atsiy a asoslari va tam oyiU ari, tin ish belgilari va u la m in g ishlatilish qoidalari h aq id a fikr y u ritilad i. r Savol va topshiriqlar 1. « H o z irg i o ‘zbek adabiy tili» deganda n im a n i tushunasiz? 2. «H ozirgi o ‘zbek adabiy tili» fani qanday bo 'lim la rd a n tashkil topgan? 3. Fonetika haqida maktabda oigan bilim la rin g iz bo‘yicha gapirib bering. 4. L o tin yozuviga asoslangan o ‘zbek alifb o si va unda u n lila m in g ifodalanishi haqida so‘ zlang. 5. OUb ber, o'qib chiq, ketma-ket kabi qo'shm a, ju ft s o 'z la m in g im - losi qaysi b o iim d a yoritilgan? 6. So‘z m a ’n o la ri tilsh u n oslikn in g qaysi b o 'lim id a o 'rg a n ila d i? 7. Frazeologiya deganda n im a n i tushunasiz? B. L u g ‘ at va unin g tip la ri qaysi b o 'Iim d a o 'rganiladi? 9. G ra m m a tika nima? 2 2 28-mashq. S he’r n i o ‘ qing. O na xalqim izga xos s ifa tla rn i belgilab, bo haqda bahs yuriting. 0 ‘ zbek degan so‘ z ostida ona xa lq im B u yu klig i mujassam. Y e tti to g ‘ -u q iria r osha olisiarga tarqalgan S oddaligi ja m . «O 1» ga qarang, boshda «do'ppi» o ‘ zbegim ning xu d d i o 'z i, O tin c h a u, o ‘ziga bek, u lug'vor. O na x a lq im s h o n -sh u h ra ti «sh» ha rfid a k o 'p asror. S h o n -sh u h ra ti sa m o la rn i tu tib ketgan, B o b o la rim ifodasi «b» ga qarang. Ovozasi L o n d o n la rg a b o rib yetgan, A jd o d in i nabirasi o ‘ q ir arang. T a rix la m i eslaganda b a g 'rim ku yu k, Y u ra k la rim og‘ riq la rd a n qaqshaydi. «E-> h a rfi shu boisdan ham qaddi egik, Bobolarim qom atiga o'xshaydi. Eng m u h im i m ehnatkashm iz, m e h m o n d o 's tm iz , R izq to p a m iz ona yerga urug1 sochib. Shu sababdan so‘nggi h a rf «k» ga m o n a n d , K im k i kelsa q a rsh ila ym iz q u ch o q ochib. 0 ‘ zbek degan so‘z ostida ona x a lq im B u y u k lig i mujassam. Y e tti to g ‘ -u q iria r osha olisiarga tarqalgan, Soddaligi ja m ... (A bdulhay Sobirov) 29-mashq. H erm an V am berining «T urkiy x a lq » asaridan olingan par- chani o ’qing. S a v o lla rg a javob q aytaring. « 0 ‘ zbek, degan so‘ z qaysi m a ’n o n i b ild ira d i deganda, eng a w a lo , shuni a ytib o ‘ tish ke ra kki, bu so‘ z «o‘ z» va «bek» so'zlaridan ib o ra t b o ‘ lib , shulardan birin ch isi «asi», «ajoyib», «tagi mustahkam», «sardor» m a 'n o la rin i b ild ira d i. D e m a k, bu so ‘z n in g m a ’ nosi asi bekdir. « 0 ‘ zbek» degan ñ o ra ancha o ld in d a n m a’ lu m b o lib , «m usulm oncha tarbiyalangan» degandek tushunilgan, ya ’ ni u la r ... m usulm on Osiyo mada- niyatiga y o ‘l ochishgan; o ‘tro q va asi dehqon; h a rb iy m illa t; savdoda og‘ ir, va zm in , sanoatda m o ‘ ta d il; o c h iq k o ‘ ng il, m ard, jid d iy , h a q iq iy tu rk iy h im m a tg a ega; s o v u q q o n lik n i o d o b -a x lo q nam unasi hisoblaydi... 0 ‘zbek o ‘ylabroq gapirishga m o y il, u b u n i ta b iiy deb b ila d i; sadoqatli va dovyurak; to 'g 'ri gapiradigan, k o ‘ zga tik qaraydigan e rkakni m u k a m m a llik nam unasi deb b ila d i; davlat h im o y a s in i o ‘ z zim m asiga oigan; o ‘zb e kla m in g o ila v iy m unosabatlarini asi nam una hisoblasa b o ia d i; o 'rta yoshga b o rib qolgan fa rza n d la r h a m o ‘ z ota -o n a la rig a ju d a h u rm a t-e h tiro m d a b o ‘lis h a d i; o ‘ zi 23 30—40 yoshlarga borib qoJgan o ‘g'¡! ham otasining b ir qarashidayoq sergak tortadi va hech qachon otasi bo r paytda b iriu c h i o 'tirm a y d i; b irin c h i gapirmaydi; turkiy shevada gapiradilar; o ‘zbekiar x u d o jo ‘ylar va boialardan shuni talab qilishadi; mug'ambirlife kamdan kam uchraydi; o ‘zbeklar yaxshi m usulm ondirlar; ashula va m usiqani jo n -d ild a n sevishadi...» 30-mashq. M atn n i o ‘qing. Tilga Lxtiyorsiz — elga e iib o rs iz . H arzago‘ y k im k o ‘ p ta k a llu m surgay, itdekdurkim , kecha tong otquncha hurgay. Y am on tilü k a n d o q kim , si ko'ngüga jarohat vetkurur, o ‘z boshig‘ a ham ofat y e tk iiru r. N o d o n n in g muvahhish harzag'a bo‘g‘ zin q irm o g ’ i — e s h a k n itig jih a ts iz q ic h q irm o g 'i. X ushgo'ykim so‘zni rifq va muvoso bila aytg'ay, ko'ngulga yuz g'am keladurg‘ on b o ls a , aning so'zidin qaytg‘ ay. So‘ zdadur har ya xsh iliq n i ím koni bor, m undin debdurlarki, nafasning jo n i bor. M a s ih o k im , nafas bila o 'iu k k a jo n berdi, go‘ yo bu jíh a td in erdi... Savol va topshiriqlar • 1. 0 ‘ zbek degan so'z ilk b o r qaysi vozm a manbada uchraydi? 2. 0 ‘ zbek urug‘ larí qaysi tild a gaplashishgan? 3. 0 ‘ zbeklar haqida yozilgan qaysi asarlarni bilasiz? 4. O 'zbek so'zining m a’ n o la rin i ayting. 5. H ozirgi o ‘ zbek adabiy tilid a qo ‘ llan ilm a yd ig a n so'zlar va q o ‘ s h im - chalarni aniqlang. 6. M atn o ‘ zbek tilin in g qaysi davriga oid? U n in g m u a llifi k im va qaysi asardan olingan? 7. Matnda qollangan so'z va qo‘shimchalaming hozirgi holatlarini toping. 31-mashq. U yga vazifa. M atnni o ‘qing. Darvoga tosh otmayla, D arvozani keng oching, Botar, ketar, yor-yor. K e lin k c ld i, yo r-y o r. Uzoqqa qiz bermayla. K e lin m inan q o 's h ilib , O lar ketar, yor-yor. D avlat keldi, yo r-yo r. Y ig ia m a qiz, yig'lam a, Samovarda ch o yla ri T o 'y seniki, yor-yor. Q aynam aydi. y o r-yo r. Ostonasi tillo d a n O 'g a y m ik in onasi, U y seniki, yor-yor. 0 ‘ynam aydi, y o r-y o r. Siynim bergan uzugi. C h a q irip bering v ig itti Mayishadi, yor-yor. Yangasini, y o r-yo r, Siynim uchun qavurg‘ am Q alin gilam tashalsin Qayishadi. yor-yor. Ko'chasiga, yo r-y o r. (F a rg 'o n a x a lq qo ‘shiqlaríclan) 24 1. H ozirgi o'zbek adabiy tilidan farqli qo‘Uangan so'z va qo'shim chalam i aniqlang. 2. 0 ‘ zbek adabiy t i l i b ila n xalq shevalari o'rtasidagi m unosabatni tushuntiring. 3. M a tn d a g i o ‘ z b e k a d a b iy tilid a n fa r q li q o 'U a n g a n s o ' z va qo‘shimchalarning siz yashaydigan hududda qanday a ytilishini bayon qiling. 32-mashq. M a tn n i o ’ qing. Rub’ i maskunda Samarqandcha la tif shahr kam roqdur... M a ’ m uraning kanorasida voqe b o 'lib tu r... Samarqand shahri ajab orosta shahredur. bu shahrda b ir xususiyati b o rk im , o ‘ zga kam shahrda andog' b o 'Ig 'a y. H a r hirfagarning b ir boshqa b o z o ri bor, b ir-b irla rig a m axlut em astur, ta v r rasmedur. X o ‘b n o n v o liq la ri va oshpazliqlari bordur. Olarnda yaxshi kog'az Samarqanddin chiqar. Savol va topshiríqlar 1. H o zirg i o‘zbek adabiy tilid a qo'llanilniaydigan so'z va qo'shim chalam i aniqlang. 2. H o zirg i o'zbek adabiy tilid a n farqli to m o n la rnin g m a vju d lik sababini tushuntiring. 3. M a tn o'zb e k tilin in g qaysi davriga o id lig in i ayting. M a tn qaysi asardan olin g a n , u n in g m u a llifi kim? Topshiríqlar G‘ZBEK ADABIY TIL1NING TARAQQIYOT BOSQICHLARI 6-D.4RS. Q A D IM G 1 T U R K IY T I L Darsning maqsadi: a) ilm iy maqsad: o 'q u v c h ila m in g ongida o ’zbek t i l i ta rix i va u n in g ta ra q q iyo t bosqichlari yuzasidan b ilim va m ala ka la r hosil q ilis h ; b) o 'q u v c h ila m i tilim iz tarixiga h u rm a t n ih id a tarbiyalash. y 1-topshiriq. M a tn n i o 'q in g , unda ilg a ri surilgan f ik r haqida bahs uyushtiring. 0 ‘TMI SHIN I UNUTGAN XALQ QULLIKKA MAHKUMDIR H a r b ir xalq hozirgi darajasiga yetgunga qadar ju d a k a tla ta ra q q iy o t b o sq ichin i bosib o ‘ tgan. Bundan o 'zb e k x a lq i ham mustasno emas. M a rk a z iy Osiyo hududlarida azaldan yashab kelgan o ‘g ‘ uz, q ip c h o q . uyg‘ ur, naym an, uyshin, barlos, yuz, q irq , m ing kabi k o ‘ plab q a b ila la r o ‘zbek x a lq in in g shakllanishida m u h im o 'r in tutgan. Otashzabon shoir T u rd i Farog'iy: T o r k o ‘ n g u llik beklar. «m an-m an» dem ang, k e n g lik q ilin g , T o ‘qson ik k i bo vli o'zbek y u rtid ir, te n g lik q ilin g , — deb yozganida o'zbek xalqining ta sh kil topishida 92 u ru g ' v a k illa ri is h tiro k e tg a n lig in i nazarda tutgan edi. D a rh a q iq a t, 0 ‘zbekistonning qayeriga borsangiz, d a rxo n . kenagas, ja lo y ir, b a h rin , naym an kabi jo y — urug‘ n o m la rig a d uch k e lis h in g iz m u m k in . Bu n o m la r shu jo y la rd a m uayyan qabila v a k illa rin in g yashab o 'tg a n lig id a n aks sado berib turadi. B irgina «qipchoq» atamasini oSib k o 'ra y lik . Q ipchoqm ahalla, Q ip c h o q - qishloq, Q ip ch o q o vu l, Q ip ch o q a riq singari n o m la r ha r b ir tu m a n d a , h a tto har b ir ja m o a xo 'ja lig id a mavjud. Bu n o m o 'z b e k xa lq in in g sha klla n ish id a qipchoq q a b ila la rin in g m unosib o 'r in tu tg a n lig id a n dalo la t b e rib tu rib d i. Bu gapni o'g'uz, qorluq-chigil-uyg'ur qabilalariga nisbatan ham aytish m u m kin . N a q l q ila d ila rk i: « O 'tm is h in i un u tg a n , a v lo d -a jd o d la rin i b ilm a g a n kim salam ing quldan farqi yo'q». A ziz o 'q u v c h i! X a lq im iz n in g ke c h m is h in i, u n in g ta rix in i puxta biJib olishga in tilin g . Z o ta n , kelajak S izdan s h u n i talab qilm oqda. 2-topshiriq. «Kultegin», «Bilga xoqon», « T o 'n y u q u q baho d ir» kabi y o d g o rlik la m in g t ili to 'g 'ris id a f ik r y u ritin g . U la rd a g i h o la tn i bugungi tilim iz g a so lish tirin g va f'arqli jih a tla rin i to p in g . Download 383.51 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|