A. nurmonov, A. Sobirov, N. Qosimova
I N S H O N I B A H O L A S H iV IE T O D L A R I
Download 383.51 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ¿«FONETIKA» B O ‘L IM IG A D O IR Q IZ IQ A R L I G R A M M A T IK T O P S H IR IQ L A R « D O M IN O » o y in i t
- «T A L A F F U Z D A N A D A S H M A N G » oyini 0 ‘ q itu v c h i o ‘ quvchilarga x va h, f v a p
- L E K S IK O L O G IY A B O ‘L IM I Y U Z A S ID A N T A S H K IL E T IL A D IG A N T A ’L IM IY 0 ‘YLNLAR
|
I N S H O N I B A H O L A S H iV IE T O D L A R I Y o zilg a n in sh o la rn i baholashda R e sp u blika ta ’lim rnarkazi to m o n id a n tavsiya etilgan yo 'riq n o m a d a n foydalaniladi. Insho m avzusi t o ia - t o 'k is ravishda, h e c li q anday im lo v iy xatolarsiz, iz c h illik asosida, yetarlicha faktlar y o rd a m id a o ch ilg a n b o is a , ishga ijo d iy yondashish, mustaqil ükrlash yaqqol sezilib t u rsa, bunday inshoîarga «a’lo » > baho q o 'y ila d i. M a zm u n i o 'ta yaxshi b o ig a n , 1 ta im lo v iy va 1 ta is h o r a v iy i x a to likka y o ‘l q o ‘yi1gan inshoîarga h a in «a’ io » baho q o ‘yish m u m k in . In sh o m avzusi t o i i q o c h ib berilgan b o i s a , ish d a a n iq lik ham da iz c h illik sezilsa, ijo d k o rlik ustun b o isa , im lo v iy xa to la m in g nisbati ishora- v iy xatolarga qaraganda ozroq, u m u m iy m iq d o r i 6 tagacha b o ig a n in s h o -# larga «yaxshi» baho q o ‘ yish tavsiya etiladi. in s h o mavzusi oxirig a ch a o c h ib b e rilg a n b o is a , le k in unda a y r ir r ® chalkashliklar, n o a n iq lik la r uchrab tursa, k o ' p i b ila n 4 ta im lo v iy , 4 ta uslubiy, 2 ta ishoraviy, ja m i 10 ta xatosi b o 'lg a n (im lo v iy , tislubiy, ishoraviy xa to lik la rn in g nisbati o ‘ zgarishi m u m k in , b ir o q u m u m iy ko 'rsa tkich q a t'iy q o la di) ishlarga «qoniqarli» baho qo'yiladi. O 'q u v c h i to m o n id a n mavzu yetarlicha y o ritilm a g a n . q o ‘poi xatolarga y o l q o 'yilg a n b o is a , fikrlashda n o a n iq lik la r se zilib tursa, ju m la la r b ir-b iri b ila n b o g ia n m a s a , ijo d k o r lik sezilmasa, ix a to la rn in g soni y u q o rid a g i nisbatlardan o rtiq b o is a , unday ishlarga «qanuqarsiz» baho q o 'y ila d i. Shuningdek. o‘ quv yurtlarining o'ziga xos xususiyatlaridan kcüb chiqqari holda yo zilg a n in sh o la r sinov tariqasida « q o n iq a rli» y o k i «qoniqarsiz» deb baholanishi m u m kin . ILO VA ¿«FONETIKA» B O ‘L IM IG A D O IR Q IZ IQ A R L I G R A M M A T IK T O P S H IR IQ L A R « D O M IN O » o 'y in i t Bu o ‘yinni quyidagicha o'tkazish maqsadga inuvofiq. B ir necha o'quvchi s in f taxtasiga chaqiriladi. L 'la r tartib b ila n so‘z aytadiiar. B irin c h i o ‘quvchi aytgan so‘z qaysi tovush bilan tugasa, ik k in c h i o 'q u vch i shu tovush b ilan boshlanuvchi so‘z aytishi va o 'y in shu tarzda davom etishi talab etiladi. Bu o 'y in 5 —6 o 'q u v c h i orasida o 'tk a z ilib , ik k i- u c h davra d avom e tish i m u m k in . N a m u n a : axloq — qalb — bebaho — ona — a’lo — odam — m a’no — ota — alam — ma’ m nr — ra’no — oila — aql — lola — adolat — ta iim — m a ’rifa t — taniov — vafo — odob — baho. «T A L A F F U Z D A N A D A S H M A N G » o'yini 0 ‘ q itu v c h i o ‘ quvchilarga x va h, f v a p to v u s h la ri is h tiro k etgan so‘ zlardan aytishni topshiradi. 0 !q u vc h ila r 2 guruhga b o 'lin ib to p sh iriq n i bajaradilar. Shunda kirn so'zni n o to ‘ g i i aytsa o ‘yindan chiqadi. M avzu asosida so‘z s in f taxtasiga yoziladi va im lo s i bilan taqqoslanadi. Belgilangan vaqtda eng k o ‘p to 'g ’ri so‘ z aytgan o ‘ quvchi o 'y in d a g‘ olib hisoblanadi. N a m u n a : shoh — davlat boshlig'i; shox — novda, daraxt shoxi; x il- x il - saralangan, tanlangarr. h il-h il — ezilib pishgan; hol — ahvol (hol so'radi); x o l — odam tanasidagi xol. «SCTZ [l . F T L A R IN I D A V O M ETT1R» o ‘y in i 0 ‘quvcliilai'ga san'at — sanat, T a l’at — talat, qa’la - qala, ta’na - tana, ta’b — tab singari so'ylar berilib. shunday so'z ju ftla ri tuzishni davom ettirish va u la rn in g m a ’ nosini sharhlash to p s h irila d i. B crilg a n so‘ z ju ftla r in i belgilangan m iqdor (masalan. 15—20 ta so'z ju fti)g a yetkazgan o ‘quvchi g 'o lib deb topiiadi. Bu o ‘ yin o 'q u v c h ila r g u m h i o'rtasida ham o ‘ tkazilishi m u m kin . Qatordagi har b ir o 'q u vch i s in f taxtasiga ch iq ib b itta so‘ z ju fti yozadi va bo‘ rn i ik k in c b i o ‘ quvclüga tutqazadi. 0 ‘yin shu tarzda davom ettiriladi. L E K S IK O L O G IY A B O ‘L IM I Y U Z A S ID A N T A S H K IL E T IL A D IG A N T A ’L IM IY 0 ‘YLNLAR « N U Q T A L A R 0 ‘ R N I N I S O Z B IL A N T E Z T 0 ‘ L D IR » o 'y in i 0 ‘q itu v c h i o ‘q u vch ila r h u km ig a m a ’ lu m b ir um um iste’ m oldagi so‘zn i beradi-da, shu so‘zning barcha m a’nodoshlari o -miga nuqtalar qo‘yib chiqadi. O'quvchilar nuqtalarbilan ajratilganjoyni so'zlar b ila n to ld irísh a d i. Masalan: T a b rikla d i, ... Sezdi, ... Y o ru g ‘ , ... N u q ta la r o 'm in i tez to 'ld ira oigan o ‘ quvchi g 'o lib sanaladi. « M A Z M U N A N Q A R IN D O S H , S H A K L A N B E G O N A » o 'y in i Bu o 'y in n i tashkil etishda ham o'q u vchila r guruhlarea ajratiladi. O 'y in n i boshlovchi guruh m uayyan m avzuda gaplar tuzadilar, ik k in c h i guruh m azm unni saqlagan holda so 'zla rn i m a'uodoshlari bilan almashürish orqaü gap shaklini o 'zg a rtira d ila r. K e y in o 'y in d a vazifalar alm ashtiriladi. 0 ‘q i tu v c h i har b ir shakli o 'zg a rtirílg a n gap uchun ball q o 'y ib boradi va o 'y in o xirid a eng k o 'p ball oigan g u ru h g‘ o lib sanaladi. « D O M IN A N T A » o ‘y in i Í3u o 'y in n i ham m a’ nodosh so 'zla r mavzusi o'rgam lgach o 'tk a z ilis h i maqsadga m uvofíq. 0 ‘ q itu v c h i d o m in a n ta so'ziga izoh bergach, b ir qa to r s o 'zla rn i berib u la r ic h id a n «dom inanta» so‘ zn i alohida ro ‘yxat q ilis h n i topshiradi. K im xatosiz aniqlab cliiqsa, shu o ’ quvchi o 'y in g‘o lib i b o ‘ ladi. Berilgan so'zlar. 1. Sovg'a, hadya, tu hfa, to rtiq , a rm ug'on, in ’om. 2. Ovoz, tovush, u n , sado, nido. 3. Begona, yo t, o ‘zga, notanish, birov. 4. Z iy o , sh u 'la , n u r, yog‘du. « M E N B O S H L A Y M A N , S EN D A V O M E T T IR » o ‘y in i O 'q u v c h ila r ik k i guruhga a jra tilib b irin c h i guruhdan qaram a-qarshi itia n o li so'zning bii'inchi qism ini aytish, ik k in c h i guruhdan esa shu so‘zning qaram a-qarshi m a’ n o sin i topish talab e tila d i (masalan: d o ‘st— , baland— , vosh— , tez— , q a ttiq — va hokazo). Bu o ‘y in partadoshlar orasida ham o ‘ tkazilishi m um kin. Shunga o ' x- Download 383.51 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|