A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

T o ‘g ‘ri ta ’sir etuvchi avtom atlashgan torm oz ( 1 0 . 16-rasm ) 
y u k p o y e z d l a r n i n g l o k o m o t i v v a v a g o n l a r i d a q o i l a n i l a d i .
B u n d a y t o r m o z l a r t o bg kri t a ’sir e t m a y d i g a n a v t o m a t i k t o r m o z -
d a n , a s o s a n , h a v o t a q s im la g ic h va m a s h in is t k r a n in i n g k o n ­
st ru k tiv tu zilish i b o ‘y ic h a fa rq la n a d i.
177

---

1
тм
10.16-rasm . T o 'g 'r i t a ’sir e tu v c h i a v to m a ti k
t o r m o z c h iz m a s i
H a v o ta q s im la g ic h t o r m o z m agistrali ( 7 M ), z a x ira sig‘imi 
(Z S ) va t o r m o z silindri ( 7 5 ) b ila n b o g ’la n g a n . K o r p u s d a (2) 
b o s h p o r s h e n ( J ) va kovakli s h t o k (4), b o ‘s h a tu v c h i p ru jin a
(5), t o r m o z (
TK)
k la p a n i (6), m u v o fiq la s h tir u v c h i (te n g la s h -
tir u v c h i) p o r s h e n (7), rejim li p r u j i n a
( 8 )
va o r q a g a t a 'm i n l o v ­
chi k l a p a n l a r (9) jo y la s h g a n . T o r m o z l a r n i toM dirishda b o sim li 
h a v o m ag istral k a m e r a
( M K )
va ish ch i k a m e r a g a
( I K ) ,
k la p a n
o r q a li za x ira sig’im ig a tu s h a d i. T o r m o z l a s h d a m a s h in is t krani 
( /) o r q a l i m a g i s t r a l d a g i v a m a g i s t r a l k a m e r a d a g i b o s i m
pasa y tirilad i. Ish c h i k a m e r a d a e sa y u q o r i b o s im sa q la n ib q oladi. 
P o r s h e n
( 3 )
o ’n g g a su rilib p o r s h e n g a t a q a l g a n k l a p a n (6) 
o c h i l i b T K k a m e r a o r q a li z a x ir a sig N m n i t o r m o z silin d r i 
b o g 'la y d i. P o r s h e n g a M K va I K la r t o m o n i d a n t u s h a d i g a n
b o s im t e n g la s h g a n d a u s h b u p o r s h e n h a r a k a ti t o ‘xtaydi.
T K k a m e r a d a g i b o s i m n in g o s h ish i n a tija s id a p o r s h e n (7) 
h a r a k a t l a n i b p r u jin a n i 
( 8 )
siq a d i, k l a p a n (6) s h to k d a g i o kz 
o ‘r n ig a jo y l a s h g a n d a T K , k a m e r a va t o r m o z silin d r id a b o s im
o sh ish i t o ‘xtaydi. P o r s h e n u n in g ikki t o m o n id a g i b o s im t e n g ­
l a s h g a n d a t o kx ta y d i. A g a r t o r m o z s i l i n d r i d a n h a v o c h i q i b
k a m e r a d a b o s im p a sa y ib k e tsa , u h o l d a p r u j i n a n i n g kuchli
178

---

b o s im i t a ’sirid a p o r s h e n c h a p g a surilib k la p a n
( 6 )
o c h ila d i. 
T o r m o z silindri z a x ira s i g i m i d a g i h a v o b ila n t o ‘ladi. S u ru n k a li 
n is h a b lik la r d a u z o q m u d d a t t o ‘x ta sh h o la tla r id a h a m u s h b u
t o r m o z l a r b o ‘s h a b q o lm a y d i.
T o r m o z l a r n i b o ‘s h a tis h u c h u n m a s h in is t k ra n i b o sh r e ­
z e r v u a r n i m a g is tra l b i l a n b o g T a s h h o la tig a q o ‘yilad i. H a v o
ta q s im la g ic h k a m e r a s ig a o ‘tib b o s im te n g la s h a d i, s h t o k c h a p g a
surilib t o r m o z silin d rid a g i h a v o n in g a tm o s f e r a g a c h iq is h y o ‘lini 
o c h a d i. B o ‘s h a lg a n k la p a n p r u j i n a n i n g bosishi t a ’sirid a za x ira 
sigMmini t o r m o z silindri b ila n ulaydi.
H a v o ta q s im la g ic h u c h r e jim d a t o r m o z l a s h n i t a ’m in la y d i: 
y u k la n g a n , o ‘r t a c h a y u k la n a g a n va yuksiz. V a g o n y u k l a n g a n -
ligiga q a r a b ta q s i m la g i c h n i o l d i n d a n tegishli re jim g a q o ‘yib 
t o r m o z k o l o d k a la r in in g tegishli k u c h b ila n b o sish ig a erishiladi. 
U s h b u t u z i l m a p o y e z d h a r a k a t i d a v o m i d a , a y n iq s a , y u k siz 
v a g o n la r d a g ‘ild ira k la r o r t i q c h a k u c h b ila n t o r m o z l a n i b a y la n -
m a y q o tib q o lis h in in g o ld in i o ladi h a m d a yukli v a g o n la r n in g
sa m a r a li t o r m o z l a n i s h i n i t a ’m in la y d i.
P n e v m a t i k t o r m o z l a r n i n g k a m c h i l i g i s i q ilg a n h a v o n i n g
p o y e z d b o ‘y lab s e k in ta rq a lish i n atijasid a t o r m o z l a s h b ir tekis 
b o l m a s l i g i d a d i r . U s h b u k a m c h i l i k l a r n i y o ‘q o t i s h m a q s a d i d a
e le k tr p o y e z d v a y o ‘lo v ch i p o y e z d la r d a e le k tr p n e v m a t i k t o r ­
m o z l a r q o ‘ll a n i l a d i .
U n i n g p n e v m a t i k t o r m o z l a r d a n f a r q i 
q o ‘s h i m c h a e le k tr h a v o t a q s im la g ic h va e le k tr a s b o b la r b ila n
j i h o z l a n i s h i d a b o i i b , t o r m o z l a s h siq ilg a n h a v o o rq a li b ajarila di. 
A m m o h a v o b u t u n ta rk ib b o ‘ylab b a r o b a r o c h ilg a n i sababli 
t o r m o z l a s h b ir tek is v a q isq a m a s o f a d a s o d i r b o i a d i .
T o r m o z l a s h x i z m a t re jim i va t e z k o r r e ji m d a b a ja rilish i 
m u m k i n . P o y e z d n i o d a td a g i ta r t i b d a b o s h q a r g a n d a m a s h in is t 
x iz m a t rejim i b o ‘y ic h a to r m o z l a y d i va h a r a k a t tezligini b ir tekis 
b e l g i l a n g a n o r a l i q d a a m a l g a o s h i r a d i . P o y e z d n i t o bs a t d a n
t o ‘x ta tis h d a e sa t e z k o r r e jim d a to r m o z l a b m a g is tr a ld a n h a v o n in g
te z va t o i i q c h iq is h in i t a ’m in la y d i.