A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

2.14-rasm. Yupqa pardalar issiqlik o’tkazuvchanligini haroratga 
bog’lanishi. 
1-dastlabki KMS; 2-KMS-MFS; 3-KMS-PMAG; 4-KMS-PGMG.
Shu bilan birga interpolimer bog‘larni mavjudligi zanjir bo‘y-
lab qo‘shimcha issiqlik qarshiligini hosil qiladi. Shu bois ko‘rsa-
tilgan komplekslar uchun χ xatoligi 15 foizdan ortmaydi. 

---

100 
Issiqlik o‘tkazuvchanlikni 300-500K oraliqda o‘zgarish 
xarakteri ko‘plab amorf polimerlarga xos va oxir oqibatda issiqlik 
sig‘imini C
v
(T) haroratga bog‘liq bo‘lishiga olib keladi, chunki 
polimerlarda fononlarni erkin yugurish yo‘li Ɩ makromolekula 
uzunligi bilan bir tartibda va harorat bo‘yicha o‘zgarmaydi, 
fononlarni o‘rtacha tarqalish tezligi ʋ esa haroratga sust bog‘lan-
gan. Shuning uchun asosiy kinetik formuladan kelib chiqib
χ = 
рС
v
ʋ
(1) 
χ(Т) 
С
v
(Т) issiqlik sig‘im chiziqli С
v
=1,5Rπ
2
. (Т/θ1) 
qonuniyat bo‘yicha haroratni keng diapazonda θ3˂˂Т˂˂θ1, ya‘ni 
makromolekulalar skletli tebranishi xarakteristik haroratlarga 
mos bir o‘lchamli va uch o‘lchamli kontiniumga mos o‘zgaradi. 
Ma‘lumki, volt-amper xarakteristikalar (VAX) usuli turli 
tuzilmalarni tahlili uchun izlanishlarni eng mumkin bo‘lgan 
usullardan bo‘lib, aniq tok o‘tish sistemasi ma‘lum bog‘lanishli 
soha ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 
Shuning uchun yetarlicha katta (lekin teshib o‘tishli darajada 
emas) toklarda, tok o‘tish sistemasini aniqlash, ularni baholashni 
yengillashtiradi
Interpolielektrolitli komplekslar asosidagi tuzilmalar uchun 
shunday baholashlarni mavjud ionli va elektronli o‘tkazuv-
chanlikni fenomenologik nazariyasi bilan kvazikimyoviy kristall 
panjaralar defektlari o‘zaro nomukammalligi va material sirti 
bilan o‘zaro ta‘sirlari kvazikimyoviy nazariyasi o‘rtasidagi 
o‘xshashlikdan foydalanib o‘tkazildi. Masalan, ma‘lumki yopi-
shish, rekombinatsiya va nomukammalliklar tomonidan harakat-
chan tok tashuvchilarni tutib qolish kesimi darajalari haqidagi 
tasavvurlarni mosligi. 

---

101 
Tutashuv hodisalarini fenomenologik nazariyasi statsionar 
tokni tutashuv soha orqali o‘tishini ifodalaydigan va barcha uch 
turdagi o‘tkazuvchanlik uchun bir xildagi ko‘rinishga (belgilash-
largacha mos keladigan) ega differentsial tenglamalar sistemasiga 
asoslangan. 
Olingan nazariy natijalardan G‘.I.Muxamedov shogirdlari 
bilan tayyorlagan KMS va aminoqismlari bo‘lgan polimerlarda 
(MFS, PMAG va PGMG) sendvich tuzilmali metal-IPEK metal 
VAXlarini tahlili uchun foydalandilar. Tutashuv materiali sifatida 
nikel (Ni) olinib 5•10
-5
tor vakuumda termik bug‘latish usuli 
bilan sirtga purkaladi. Kuchlanishni 10
-1
’10
-2
(V) oraliq qiymat-
larida tajribadagi VAX natijalari omik bog‘lanishga yaqin bo‘ldi, 
J
V
n
, n=1 (2.15-rasm).
O‘ta chiziqli sohalarning yo‘qligi tutashuvdan tok tashuv-
chilar injeksiyasi ta‘siri juda kichik ekanligini ko‘rsatadi. Sub 
chiziqli bog‘lanish yo‘qligi tutashuv oldi hajmiy zaryad sohalari 
(H
2
S), shu bilan birga metal-IPEK o‘tish qatlami bilan 
bog‘langan sohalarni ham ta‘siri juda kuchsizligini ko‘rsatadi.