A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

2.16 rasm. KMS pardalari elektr o’tkazuvchanligini pH 2,5, 
Т= 300 К holatdagi chastotaga bog’liqligi
Elektr o‘tkazuvchanlikka haroratning ta‘siri KMS va uning 
asosidagi IPK fizik holatini o‘zgarishida aks etishi mumkin. 2.17-
rasmda keltirilgan tajriba natijalari ko‘rsatadiki, haroratga lgη 
bog‘lanishi keng harorat oralig‘ida chiziqli bo‘lmaydi, faqat 
nisbatan tor harorat oralig‘idagina bog‘lanish arreniusli xarak-
terga ega. Shu sohada KMS-PMAG va KMS-MFS kompleks-
larini elektr o‘tkazuvchanlik faollashish energiyalari E mos keladi 
va 53.5 kJ/mol qiymatni tashkil etadi. KMS-PGMG komplekslar 
uchun esa, E=71.3 kJ/mol bo‘ladi. Shu bilan bir vaqtda elektr 
o‘tkazuvchanlik faollashish energiyasi dastlabki KMS uchun 20 
kJ/mol qiymatni tashkil etadi. KMS uchun bunchalik kichik 
Igf, Gs 

---

104 
qiymatga teng bo‘lishi mahalliy molekulyar harakatchanlikni nis-
batan yuqoriligidir.
2.17-rasm. Elektr o’tkazuvchanlikni haroratga bog’lanishi KMS-1, KMS-
MFS-2, KMS-PNAG-3, KMS-PGMG-4 namunalar uchun chastota F=10kGs 
bog’lanishi pH=2,5 holda olingan. 
T=300K da, 
f(t) bog‘lanishda sinishlar kuzatilishi namu-
nalarda o‘tkazuvchanlik ionli xarakterda ekanini bildiradi. 500K 
haroratdagi sinishlar KMS va IPK issiqlikdan tuzilmasizlanishi 
bilan bog‘liq. Olingan natijalarni chuqur tahlil etilganda, ionli 
o‘tkazuvchanlikdan tashqari elektron o‘tkazuvchanlik, hamda 
oraliq toklar ulushini ham hisobga olish kerakligi aniqlandi.
KMS va ular asosidagi IPK namunalarda relaksatsion jara-
yonlarni tadqiqi uchun maydon elektrodlarini qo‘llash bilan 
dielektrik xossalari o‘rganildi (0.01 mm qalinlikdagi sellyulozali 
plastinalar bilan izolyatsiyalangan molibdenli elektrod). 

---

105 
Dastlabki KMS namunalari uchun dielektrik kirituvchanlik ɛ 
va dielektrik isrofning tgδ burchak tangensini haroratga 
bog‘liqligini o‘lchash natijalari 2.18-rasmda keltirilgan. Bu 
natijalar namunada yutilgan suvni elektr xossalarga ta‘siri 
borligini ko‘rsatadi. 
O‘zida yutilgan suvni saqlagan va havoda 388K issiqlikda 
quritilgan KMS pardalari uchun tgδ cho‘qqiga ega (2.18-rasm 2-
bog‘lanish). Bunday namunalarda suv molekulalari KMS makro-
molekulalarini dastlabki gidroksil guruhlari bilan vodorod bog‘-
lari hosil qiladi. Namunalarni isitilib 450Kga qadar qayta 
skanerlaganda tgδ cho‘qqisi yuqori haroratlar tomon siljiydi va 
intensiv tgδ cho‘qqisi 405K da kuzatiladi.