A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

4.9-rasm. Bir yo’nalishdagi shishatolalar uchun 
a c

 va 
tc
  kattaliklarni φ ga 
tajriba va hisoblashlar bo’yicha bog’lanishi 
1 – sodda aralashma qoidasi bo’yicha hisoblangan, 2 – Greshuk formulasi 
bo’yicha hisoblangan (
tc

), 3 – tajriba natijalari (
tc

), 4 – Greshuk formulasi 
bo’yicha (
a c

), 5 – tajribadagisi (
a c

) 

---

142 
4.5. KM issiqlik sig’imi 
 
O‘zgarmas hajmda va o‘zgarmas molyar miqdorda molyar 
issiqlik sig‘im C
V
quyidagi usulda aniqlanadi. 
,
V
V v
U
C
T



 




Birlik massadagi moddani issiqlik sig‘imi solishtirma issiqlik 
sig‘imi deyiladi. 
2
,
1
,
V
p
V
V v
U
T V
C
C
C
M
T













Bu yerda 

- hajmiy kengayish koeffitsiyenti.  - izotermik 
siqish koeffitsiyenti. 
Debay qattiq jismni xuddi elastik uch o‘lchamli (uzluksiz, bir 
jinsli, uch o‘lchamli kontinum) muhit sifatida qarashni taklif etib, 
shunday sistemada mavjud bo‘ladigan tebranishlar chastotasi 
ifodasini oldi. Kristall panjarani va uni atomlari tuzilmasini 
diskret xarakterga egaligi, panjarani mumkin bo‘lgan tebranish 
chastotalari miqdori, panjarani tashkil etgan N atomlarni chek-
langani orqali hisobga olinadi. Debay qattiq jism akustik spektrini 
xuddi bir jinsli elastik muhitni spektri sifatida qarashni taklif etib, 
faqat unda bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan elastik to‘lqinlar soni 3N 
ga teng bo‘lishini aytdi. 
Lekin T=15K dan yuqorida Debayning kub qonuni polimerlar 
uchun ishlamaydi. Shuning uchun polimerlarga quyidagi tuza-
tilgan modellar taklif etildi. 
Tarasov nazariyasi – kuchli yoki kuchsiz ta‘sirga ega chiziqli 
yoki ikki o‘lchamli tuzilmalar bo‘lishini e‘tiborga oladi. 
Lifshits nazariyasi – Tarasov nazariyasini chiziqli tuzilmalar 
ko‘ndalang qattiqligini e‘tiborga olib modifikatsiyalangan. 
Xechta-Stokmayer nazariyasi – zanjirlararo ta‘sirni hisobga 
olgan va cho‘zilgan zanjirli polimer kristall modelini asos qilib 
olingan. 

---

143 
4.10-rasmda PE issiqlik sig‘imini haroratga bog‘lanishi kel-
tirilgan.