A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

C t
harfi va 0,1,- •• 
6
raqamlar bilan belgilanadi. Raqam qanchalik 
katta b o isa, poiatning mustahkamligi shunchalik yuqori, plastikligi 
kichik b o iad i.
•B guruh poiatlarining kimyoviy tarkibi kafolatlanadi. Bu 
poiatlam ing kimyoviy tarkibi hal qiluvchi ahamiyatga ega b o iib, 
ulardan qizdirish y o ii bilan turli buyumlar tayyorlash mumkin. 
Chunki qizdirib ishlash rejimlari va p o ia t buyumning mexanik 
xossalari poiatning tarkibiga b o g iiq boiadi. Bu guruh poiatlari 
МСтО, КС
т
1
кп
, 
MC
t
I, MC
t
2, МС
т
З, КС
т
4
пс
, MC
t
4, MC
t
6, 
МС
т
7
сп
kabi markalanadi. Marka boshidagi M harfi p o ia t marten, К 
harfi konvertor usulida olinganligini bildiradi. Marka oxiridagi «ют» 
harflari p o ia t qaytarilmaganligi, «пс» harflari-chala qaytarilganligi, 
«сп» h arflari-toia qaytarilganligini anglatadi. В guruh poiatlarining 
mexanik xossalari va kimyoviy tarkibi kafolatlanadi. Bu p o iatlar 
sifati oshirilgan b o iib , ular mexanik xossalari va kimyoviy tarkibi 
ahamiyatli boigan buyumlar tayyorlashda ishlatiladi. 
Bunday 
poiatlardan payvandlash y o ii bilan konstruksiyalar yasaladi. Bu 
guruh poiatlari faqat marten usulida olinadi va БМСт1, БМСт2 kabi 
markalanadi. БМСт markasi poiatning mexanik xossalari C
t
I 
poiatniki kabi, kimyoviy tarkibi esa МСт poiatniki kabiligini 
bildiradi.
Oddiy sifatli poiatlam ing kimyoviy tarkibi, mexanik xossalari 
va ishlatilish sohalari 3.1- jadvalda keltirilgan.
Sifatli poiatlam ing kimyoviy tarkibi va mexanik xossalari 
kafolatlanadi.
Tarkibidagi marganes miqdoriga ko‘ra sifatli poiatlar ikki 
guruhga boiinadi.
Birinchi guruh poiatlarida marganes miqdori 0,8% dan 
oshmaydi. Bu guruh poiatlari raqamlar va tegishli sonlar bilan marka­
lanadi. Masalan, 05, 05кп, 08, 08кп, 20, 30, 40, 85 va h.k.
Ikkinchi guruh poiatlari sonlar va Г harfi bilan 15Г, 20Г, 70Г va 
hokazo ko‘rinishlarda markalanadi. Sonlar yuzga boiinsa, p o ia t 
tarkibidagi o'rtacha uglerod miqdorini, Г harfi esa p o ia t tarkibida
38

---

margenes miqdori oshirilganini bildiradi. Masalan, Юкп markasi 
po‘lat tarkibida 0,1 % uglerod bo‘!ib, u qaytarilmagan ekanligini 
bildiradi. Sifatli poMatlarda oltingugurt va fosfor miqdori 0,04% dan 
oshmaydi. Shu po‘latlardan o‘q, gayka, quvur, biriktirish muftasi, 
tross, ressor, prujina va boshqa buyumlar tayyorlanadi.