A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Maxsus cho‘yanlar. Bu cho‘yanlar tarkibidagi doimiy mavjud 
element Si, Mn laming miqdori odatdagi cho‘yanlamikiga nisbatan 
ko‘p bo iad i.
Shuni qayd etish kerakki, cho‘yanlaming asosiy stmkturasidan tash­
qari tarkibidagi grafitning qanday shaklda boiishiga qarab ular kulrang, 
juda puxta va bolg‘alanuvchan cho‘yanlarga ham ajratiladi. Kulrang 
cho‘yanlardan juda puxta cho‘yanlar olish maqsadida suyuq holatdagi 
cho‘yanga oz miqdorda Mg, yoki boshqa elementlar qo‘shiladi.
Bolg‘alanuvchan cho‘yanlar olish uchun esa oq cho‘yanlar 
quymalari maxsus rejimda yumshatiladi.
Domna shlagi. Shlakdan shlak paxtasi, g ish t, sement, shlak 
bloklari va boshqa materiallar olishda foydalaniladi.
Domna gazi. 0 ‘rtacha bir tonna cho‘yan olinganda 3000 m
3 
hajmgacha domna gazi ajraladi. Bu gaz tarkibida 26-32 % CO, 2-4 % 
H2, 0,2-0,4 % CH
4
, 8-10 % C 0
2
va 56-63 % N
2
boiadi.
Domna gazining tarkibidagi ko‘pgina yonuvchi gazlar tozalan- 
gach, ulardan havo qizdirgichlarda, bug‘ qozonlarida va boshqa 
joylarda y o q ilg i sifatida keng foydalaniladi.
Koloshnik changi. Koloshnik changi tarkibida 40-50 % gacha 
temir b o ia d i. Domna gazlari maxsus gaz tozalash qurilmalaridan 
o'tkazilib, yigilgan chang aglomerat tayyorlovchi mashinalarda 
aglomeratga aylantiriladi.
7.2. P o ia t ishlab chiqarish
P o ia t asosiy konstruksion material b o iib , u cho‘yanga nisbatan 
puxta, yuqori plastik va oquvchanlik xossalariga ega. Qoliplami bir 
tekis toidiradi, yaxshi payvandlanadi va kesib ishlanadi.
118

---

7.3-jadvalda po‘lat va cho‘yanlaming kimyoviy tuzilishi qiyoslab 
ko‘rsatilgan.
Po‘lat va qayta ishlanadigan cho‘yanning kimyoviy tarkibi
7.3-jadvaI
Material
С
Si
Mn
P