A yuldashev
Download 3.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Yuldashev A. Soliq va soliqqa tortish
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ikkinchidan
- Dchinchidan
- Tortinchidan
- 2 -§ . Soliq imtiyozlari haqida tushuncha va soliqqa tortish tamoyillari
rinchidan, bu soliqlar tovarlar va xizm atlar sotilishi bilan bog'liq
b o ‘l- ganligidan, ular sotilishi bilanoq byudjetga tushadi. O datda, kam aytirib bcrilm aydi Bu hoi budjet darom adini m ustahkam laydi, budjctdan b o 'la- digan ijtim oiy zam riy xarajatlarni uzluksiz, 0 * 7 . vaqtida, m ustahkam m o- liyalashtirish im konini beradi. Ikkinchidan, bu soliqlar orqali korxona va birlu.shmalaming m a h sulot sotish, xizmat ko'rsatish va ishlar bajarish ustidan davlat nazorati o 'rn a tila d i. Iste’mol tovarlarini uzluksiz ishlab chiqarish nazoratga olinadi T ovarlar iste’molini boshqarib, kerak bo'lsa chcklab borish im koniyati yaratiladi. Dchinchidan, bu soliqlar tovarlar qiym atini ustiga qo'yilganligi sababli tovar bahosi oshib, m uom aladagi ortiqeha pullar m uom aladan olinadi. Bu esa pul m uom alasini m ustahkam lashga, pul qadrsizlanishi (inflatsiya)ni jilovlashga im kon beradi To'rtinchidan, bu soliqlar obyekti tovar obo ro ti, bajarilgan ishlar va xizm atlar bajarilishi bilan byudjetga soliqni o 'tk az ib beradi. Bu yerda to 'g ' ri soliqlarda bo'lgani kabi m oliyaviy faoliyat yakunini kutish zarurati bo'lm aydi. Shuning u ch u n bu soliqlar byudjetga tam o m ila tushadi, odatda qaytarib berilm aydi. 2 -§ . Soliq imtiyozlari haqida tushuncha va soliqqa tortish tamoyillari O 'zbekiston R espublikasining Soliq kodeksida soliqlardan im tiyozlar berish k o'rsatib o'tilgan. Im tiyoz deganda boshqa shaxsga nisbatan ustun- lik tushuniladi. Im tiyozda o d atd a, a ’lo baholarga o 'q ig a n talaba boshqa- larga nisbatan k o 'p ro q stipendiya oladi va hokazo. Lekin soliqlarda im tiyoz deganda soliq k o 'p olinm aydi, balki soliq og'irligi yengillashtiriladi 31 (kam aytiriladi). S huning u ch u n h am soliqlarda im tiyoz em as balki yengil- lik so'zi soliq m unosabatlarini to 'liq ro q ifodalaydi. S oliqlardan yengilliklar degani jo riy soliq qonunchiligi bo'yicha xuqu- qiy va jism oniy shaxslarni soliq to 'la sh d a n to 'liq yoki qism an ozod qilish dem akdir. Im tiyozlar to 'g 'r id a n -to 'g 'ri to 'la n ad ig a n soliq sum m asidan berilishi m um kin. Aytaylik, korxona bolalar kiyim -kechaklarini ishlab chi- qarishga ixtisoslashgan b o ‘lsa, darom adga (foydaga) soliq b o ‘yicha im tiyoz beriladi. Bu qism an ozod qilishga ham kiradi. Im tiyozlar vaqtinchalik ham bo'lishi m um kin. Ju m lad a n , d ehqon (ferm er) xo'jaliklari yangi tashkil etilgan davrdan boshlab ikki yilgacha daro m ad solig'ini to 'lash d an ozod etiladi. B izning soliq qonunchiligim izda soliq to 'la sh d a n to 'la ozod qilish xol- lari k o 'p uchraydi. M asalan, ko ix o n ad a ja m i ishlovchi xodim lar sonidan 75 % dan k o 'p ro g 'in i o 'rta m aktab va m axsus bilim yurti talabalaridan ibo rat bo'lsa, foyda (darom ad) soliqlaridan tam om ila ozod etiladi. Jism oniy shaxslam ing daro m ad solig'i b o 'y ich a xorijiy m am lakatlar- ning vakolatxonalarida va elchixonalarida ishlovchi ch e t xodim iari, m u ta- xassislar soliqdan m utlaqo ozod etiladi. B ulardan tashqari, soliq bazasini kam aytirish orqali byudjetga to 'la n a d ig a n soliq sum m asini qisqartirish ham im tiyozlar turkum iga kiradi. M asalan, xususiy shaxslar o 'z d aro m a d larini investitsiyaga sarflashsa yoki u ning u ch u n olgan uzoq m uddatli kreditlam i qaytarishsa, 50 % soliqqa tortiladigan bazadan kam aytiriladi. U m u m an olganda, im tiyozlar turkum iga soliqqa tortilm aydigan darom ad guruhlari h am kiradi. M asalan, fuqarolam ing darom ad solig'i bo'y ich a bir q a to r soliqqa tortilm aydigan d arom adi mavjud. Bularga pensiya, nafaqa, alim ent, kon topshirgan shaxs oladigan darom ad guruhlari ham kiradi. Im tiyozlar dialektikasiga b in o a n budjetga soliq to ia sh d a g i im tiyozlar m e h - n at unum dorligini oshirib, ishlab chiqarishni rivojlantirish hisobiga budjet ga tushadigan um um iy d aro m a d lam i, aytaylik, qo'shilgan qiym at solig'i va aksiz soliqlari orqali bo 'lsa h am ko'paytirishi m um kin. Soliq qonunchiligi am aliyotida im tiyozlar turi ju d a k o 'p bo'lgani bilan ulardan foydalanish an c h a m urakkab. B a’zan u la r cheklab qo'yiladi. Soliqlar bazasini kam aytirishning 6 -7 holatlari mavjud. Soliq to'lo v ch ilar q o n u n hujjatlarida ko'rsatilgan h am m a im tiyozlardan to 'liq foydalana ol- m aydi, chu n k i shartlari o g 'ir, ortiqcha rasm iyatchiliklam i talab etadi. R espublikam izda aholi soliqlaridan xilm a-xil yengilliklar berilishi b o zo r iqtisodiyotining o g 'ir o 'tish davrida aholini ijtim oiy him oya qilishga, shu davrda aholiga eng kam deganda iste’m ol savatchasi darajasi atrofida d arom ad olishga qaratilgan. K orxona, birlashm a va tashkilotlarga soliqlardan yengilliklar berilishi ularga o 'z korxonalarini kengaytirish, k o 'p ro q xalq iste’m oli tovarlari ishlab chiqarish, xorijiy ishbilarm onlar bilan birlashib q o 'sh m a korxonalar tu - zish, ijtim oiy va m adaniyat shoxobchalariga b ozor qiyinchiliklari davrida yordam berish va boshqa m e h r-m u ru w a t ja m g'arm alariga yordam lashish im konini yaratadi. 32 Soliqlar kclib chiqishiga ko 'ra davlat bilan bog'liqligi, ular davlatniki ekanligini aytib o'tg an cdik. D cm ak soliqlar davlatniki ekan, ulam i tashkil etish ya’ni soliqqa tortish tam oyillarini ham davlat ishlab chiqadi. Soliq- larni tashkil qilishda shu tam oyillarga qattiq rioya qilish soliq to 'lo v - chilarni k o 'p ranjitm asdan ulardan soliqlam i undirish im konini beradi. Soliqqa tortish tam oyillari davlat to m o n id an ishlab chiqiladi va Oliy Majlis to m o n id an qabul qilingan q o n u n lard a ifodalanadi. O 'zbekiston Res publikasining 1991-yil 15-fevral va uni oxirgi m arta 1995-yil 22-dekabrda kiritilgan o'zgartirishlar va to 'ld irish lar bilan qabul qilingan. K orxonalar, birlashm alar va tashkilotlar soliqlari to 'g 'risid a Q o n u n d a soliqqa tortish- ning asosiy tam oyillari k o'rsatib o'tilg an Bularga quyidagilar kiradi: 1. M anbalardan q a t’iy n azar ham m a daro m ad lam i soliqqa tortilish majburiyligi. 2. U m um davlat soliq siyosati atrofida ham m a darom addagi majburiy hu d u d lam in g soliq faoliyatidagi m ustaqillikni hisobga olib yagona u m u m davlat soliqqa tortish siyosatini yuritish. 3. Faoliyati m uhim ijtim oiy-iqtisodiy, ekologik m uam m olarga ham da xo'jalik yuritishning ilg'or shakllariga qaratilgan faol ishlovchi korxonalarga im tiyozlar tizim i orqali soliqlam i qiziqtiruvchi rolini t a ’m inlash. 4 Soliq to'lovchilari b o 'y ich a deklaratsiyalar, tekshirishlar va reviziyalar o'tk azish qonunchiligini buzganlarga iqtisodiy jazolar qo'llash bilan moliyaviy nazorat o 'm a tish d a n iboratdir. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan m am lak atlam in g soliq qonunchiligida soliqqa tortish tam oyillari k o'rsatib berilgan. Bu tam oyillar quyidagilardan iborat: 1 Tenglik va sam aradorlik. 2 Soliqqa tortishda aniq va osonlik. 3. Soliqqa tortishning xazinaviy sam aradorligi va egiluvchanlik. 4 Soliqqa tortishning arzonligi. 5. Soliqqa tortishda ijtim oiy adolat. Y uqoridagi barcha tam oyillarni e ’tiborga olish soliq konscpsiyasini m ukam m al ishlab chiqishning asosidir. B unday konsepsiyaning yaratilishi esa soliq siyosati strategiyasi va taktikasining negizidir. B ozor iqtisodiyoti sharoitida soliq solishda k atta ehtiyotkorlik talab etiladi. Bu davrda tovar baholarining keskin oshib ketishi m ehnatkashlar tu rm u sh darajasini qiyinlashtirib turgan paytda iloji boricha soliqlar yuki- ni yengillashtirib borish talab etiladi. Download 3.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling