Abduhamidov F. A

3. IZOXORIK JARAYON. 
Berilgan gazning xajmi o’zgarmagan xolda bo’ladigan jarayonga 
izoxorik jarayon (V=const) deyiladi. 

---

17 
Molekulyar fizika 
Bu jarayonni XVIII asr oxirida fransuz olimi J. Sharl va undan bexabar 
xolda fransuz fizigi Gey – Lyussak berilgan gaz massasi o’zgarmas xajmda 
chiziqli qonun bo’yicha temperaturaga bog’liq bo’lishini isbotlab berdilar: 


0
1
P
P
t



Bunda: P – gaz bosimi, P
0
– gazning dastlabki bosimi, t-boshlang’ich va 
oxirgi temperaturalar farqi, α – barcha gazlar uchun bir xil bo’lgan 
temperatura koeffisienti: 
1
-1
1
1
273,15
273
K
K




Izoxorik jarayonda o’zgarmas massali gaz bosimining temperaturaga 
nisbati o’zgarmas kattalikdir. 
P
const
T

1
2
1
2
...
P
P
T
T


Bosim temperaturaga to’g’ri proporsional ravishda 
o’zgaradi (15-rasm). 
2
2
1
1
P
T
P
T

Izoxorik 
jarayonda 
gaz 
bosimi 
temperatura bo’yicha chiziqli o’zgaradi, bu 
o’zgarish grafigiga izoxora grafigi deyiladi 
(16-rasm). 
Izoxora grafigida temperatura o’qiga 
yaqinroq joylashgan to’g’ri chiziqqa mos 
keluvchi gaz xajmi kattaroq qiymatga ega 
bo’ladi. 
Izoxorik jarayon V – T va P – V diagrammalarda quyidagi ko’rinishlarda 
tasvirlanadi (17-rasm). 
Gaz qonunlarining qo’llanish sohasi xaqida: 
Zamonaviy usullar bilan jiddiy eksperimental tekshirishlar ideal gazning 
xolat tenglamasi va undan kelib chiqadigan Boyl – Mariott, Gey –Lyussak va 

---

18 
Abduhamidov F.A. 
Sharl qonunlari real gazlarning tabiatini uncha katta bo’lmagan bosimlarda va 
yuqori temperaturalarda juda aniq tavsiflab berishini, yuqori bosimlarda va 
past temperaturalarda bu qonunlardan chetlashishi kuzatilishini ko’rsatdi.