Abduhamidov F. A

IZOJARAYONLAR. GAZ QONUNLARI. 
Izajarayon deb – gazning P, V yoki T parametrlaridan biri o’zgarmasdan 
sodir bo’ladigan jarayonga aytiladi. 
1. IZOTERMIK JARAYON.
 
O’zgarmas 
massali 
(m=const) 
ideal 
gazning 
temperaturasi 
o’zgarmasdan sodir bo’ladigan jarayonlarga izotermik jarayon (T=const) 
deb ataladi.
Bu jarayonni 1662 – yilda ingliz olimi R. Boyl va 1667 – yilda undan 
bexabar xolda fransuz olimi E. Mariott tajribalar asosida 
o’zgarmas temperaturada berilgan gaz massasi uchun 
gaz xajmining bosimiga ko’paytmasi o’zgarmas kattalik 
ekanligini  isbotladilar (9-rasm). 
1 1
2
2
PV
PV

Izotermik jarayonda quyidagi munosabatlar 
o’rinli: 
m=const 
T=const 
PV
const

Izotermik jarayonda gaz bosimining xajmga 
bog’liqlik grafigi giperbola ko’rinishida bo’ladi 
va izoterma deb ataladi (10-rasm). Izoterma 
kordinata o’qlaridan uzoqlashgan sari, tempera- 
tura ortib boradi. 
Izotermik jarayon V – T va P – T diagrammalarda quyidagi ko’rinishlar- 
da tasvirlanadi (11-rasm). 
2. IZOBARIK JARAYON.
Berilgan gazning bosimi o’zgarmagan xolda bo’ladigan jarayonga 
izobarik jarayon (P=const) deyiladi. 

---

16 
Abduhamidov F.A. 
Bu jarayonni 1802 yilda fransuz fizigi Gey – Lyussak temperatura 
o’zgarganda gazning tabiatini o’rganayotib, o’zgarmas bosimda berilgan gaz 
massalari chiziqli qonun bo’yicha temperaturaga bog’liq bo’lishini isbotladi: 


0
1
V
V
t



Bunda: V
0
– gazning boshlang’ich xajmi, V – oxirgi xajmi, t – boshlang’ich 
va oxirgi temperaturalar farqi, α – barcha gazlar uchunbir xil bo’lgan xajmiy 
kengayish koeffisienti: 
1
-1
1
1
273,15
273
K
K




Izobarik jarayonda ideal gaz hajmining temperaturaga nisbati o’zgarmas 
kattalikdir. 
V
const
T

1
2
1
2
...
V
V
T
T


Vajm temperaturaga to’g’ri proporsional ravishda 
o’zgaradi(12-rasm) 
2
2
1
1
V
T
V
T

Izobarik jarayonda (P=const) xajm 
temperatura bo’yicha chiziqli o’zgaradi. Ideal 
gaz bosimi o’zgarmas bo’lganda, uning 
xajmining temperaturaga bog’liqlik grafigiga 
izobara grafigi deyiladi (13-rasm). 
Izobara grafigida temperatura o’qiga 
yaqinroq joylashgan to’g’ri chiziqqa mos 
keluvchi gaz bosimi kattaroq qiymatga ega 
bo’ladi. 
Izobarik jarayon P – T va P – V 
diagrammalarda quyidagi ko’rinishlarda tasvirlanadi(14-rasm).