Abduhamidov F. A

T=t + 273,15 K 
2. 
Xalqaro amaldagi Selsiy shkalasi,
t
o
C 
3. 
Forengeyt shkalasi,
F= 
𝟗
𝟓
t + 32
o
F
 
 
 
Temperaturaning molekulyar - kinetik manosi. 
 
Siz oldingi mavzularda temperatura deb, izolyasiyalangan sistemaning 
termodinamik muvozanat sharoitida uning ichki xolatini xarakterlovchi fizik 
kattalikka aytilishini bilib oldingiz. Termodinamik muvozanat xolatda bo’lgan 
izolyasiyalangan sistemada barcha jismlarning temperaturasi bir xildir. Agar 
sistema muvozanatli xolatda bo’lsa, bunda temperaturaning tenglashish 
jarayoni bo’lib o’tadi: issiqroq jism temperatu rasi pasayadi, sovuqroq jism 
temperaturasi ortadi.
Temperatura jismlarning ichki xolatini ifodalaydi, jism esa molekula- 
lardan tashkil topgan bo’lsa, u holda tabiiy ravishda temperaturani qanday dir 
xolatda molekulalar xarakati bilan bog’liqligini tasavvur qilish mumkin
Masalan, diffuziya tezligi temperaturaga bog’liq. 

---

13 
Molekulyar fizika 
Gaz molekulalarining ilgarilanma xarakati o’rtacha kinetik energiyasi va 
temperaturasi 
 
Avvalgi mavzularda gazlarning bosimi konsentrasiyaga (
P
n

) va 
temperaturaga ( P
T

) bog’liqligini bilib oldingiz. Bu munosabatlarni birlash 
tirib, aniq xisoblashlardan keyin quyidagicha formula xosil bo’ladi. 
P
nkT

Bu yerda: k - proporsionallik koeffisienti (Bolsman doimiysi deb ataladi 
23
-1
1,380662 10
J K
k




), konsentrasiya va temperaturani bosim bilan muno- 
sabatini tenglaydi. 
Gaz bosimi molekulalarning ilgarilanma xarakati o’rtacha kinetik 
energiyasi va konsentrasiyasi bilan bog’liqligini aniqlagan edik. 
2
0
2
3
2
m
P
n



Oxirgi ikki tenglamaning o’ng tomonlarini tenglab, quyidagini xosil qilamiz. 
2
0
2
3
2
m
knT
n


Bundan: 
2
0
1 2
2
3
3
2
3
2
k
k
m
W
T
T
W
kT
k
k



 


Bu natija, temperatura molekulalar ilgarilanma xarakatining o’rtacha 
kinetik energiyasiga to’g’ri proporsional ekanini ko’rsatadi. 
Yuqoridagi munosabatlardan, gaz temperaturasini uning 
kinetik 
energiyaga bog’liqligini bilib oldik. O’z navbatida gaz kinetik energiyasi 
gazlar ilgarilanma xarakat tezligiga proporsional ekani malum. Endi gaz 
temperaturasini uning tezligiga bog’liqligini ko’rib chiqsak. 
2
0
2
3
2
m
P
n



va
P
knT

tenglamalarni tenglab, quyidagini xosil 
qilamiz. 
0
3
3
kT
RT
m




Oxirgi formula gaz molekulalarining temperaturasi T va molyar massasi 
µ orqali aniqlanadigan nazariy o’rtacha kvadratik tezlik formulasi. 
2



- 
bo’lgani uchun, o’rtacha kvadratik tezlik deb ataladi.