Abduhamidov F. A

 

Gaz bosimi. 
Faraz qilaylik, gaz kub shaklidagi idishga qamalgan bo’lsin. 
Xar bir kub metrda n ta molekula (xajm birligidagi molekulalar soni 
molekulalar konsentratsiyasi deb ataladi. 
N
n
V

) bo’lsin. Molekulalar vaqt 
o’tishi bilan xaotik xarakatlanib idish 
devorlari bilan to’qnashadi (5-rasm). 
Molekula xar bir to’qnashishda idish 
devorlariga juda kichik kuch bilan tasir 
qiladi va qaytadi. Alohida urilishlarning 
juda kichik kuchlari to’planib, deyarli F 
o’zgarmas bosim kuchiga aylanadi.  
Gazning idish devoriga beradigan 
bosimi molekulalar konsentrasiyasiga bog’liq. Molekulalar konsentrasiyasi 
qancha katta bo’lsa, ular idish devori bilan shuncha ko’p to’qnashadi va bosim 
shuncha katta bo’ladi. Boshqacha aytganda, gaz bosimi molekulalar 
konsentrasiyasiga to’g’ri proporsional: 
P
n

Tajribalardan gazning idish devoriga beradigan bosimi molekulalarning 
kinetik energiyasiga bog’liqligi aniqlandi. 
2
0
2
m
P


Xosil qilingan ikkala munosabatni birlashtirib, quyidagini xosil qilamiz; 

---

10 
Abduhamidov F.A. 
2
0
2
m
P
n

 
Aniq xisoblashlardan so’ng esa molekulalar bosimi formulasi xosil qilingan. 
2
0
2
3
2
m
P
n



Bu munosabat 
ideal gaz molekulyar – kinetik nazariyasining asosiy 
tenglamasi
deb nom oldi. 
Yuqoridagi formulaning boshqa ko’rinishlarini xam xosil qilish mumkin. 
2
0
1
2
3
3
k
P
n m
nE





TEMPERATURA 
Siz Temperatura va Termometr so’zini siz bolalik chog’laringizdan 
bilasiz. Siz yozda qishga qaraganda temperatura yuqoriligini, choyning 
temperaturasi muzqaymoq temperaturasiga qaraganda yuqoriligini; kasal 
odamning temperaturasi sog’lom odam temperaturasiga qaraganda yuqori 
bo’lishligi va hokazolarni bilasiz. Shuningdek, ayni bir xil jism turli 
temperaturaga ega ekanligini xam bilasiz. Shunday ekan, temperatura 
jismning ichki xolatini xarakterlaydi. 
Agar temperaturalari xar xil bo’lgan ikkita jismni bir – biriga 
tekkizib turilsa, tajribadan malum bo’ladiki, biror vaqt o’tgandan 
so’ng jismlarning temperaturalari bir xil bo’lib qoladi. Mana shu 
jarayonga Issiqlik yoki Termodinamik muvozanat deyiladi.