Abduhamidov F. A

-27
 kg 
Nisbiy molekulyar massa: 
biror moddaning nisbiy molekulyar massasi
uglerod atomining 1/12 qismidan (yoki 1 m.a.b dan) necha martta kattaligini 
ko’rsatadi (moddaning nisbiy molekulyar massasi, moddalarning kimyoviy 
davriy jadvalida beriladi). 

---

5 
Molekulyar fizika 
0
0
0
1
1 . .
12
r
c
m
m
M
m a b
m


m
0 
– bitta molekula massasi. M
r
– o’lchov birligi yo’q kattalik. 
Modda miqdori. Avagadro soni: 
 

(mol) – modda miqdori. 1 mol – bu modda miqdori o’lchov birligi bo’lib , 
undagi molekulalar soni 12 g ugleroddagi molekulalar soniga teng. 
23
6, 022 10
A
N


1/mol - Avagadro soni. 
Avagadro soni, xar qanday bir mol moddadagi atomlar sonini bildiradi. 
Modda miqdorini 
A
N
N


formula yordamida aniqlash mumkin. 
N – atomlar soni 
Molyar massa: 
Molyar massa 

xarfi bilan belgilanib, bir mol moddaning massasini 
ko’rsatuvchi kattalik xisoblanadi. 
kg
mol







0
0
A
A
m N
m
N





Nisbiy molekulyar massa M
r 
va molyar massa 

quyidagicha bog’langan. 
3
10
r
kg
M
mol




2
0, 007
0, 002
0, 029
kg
Li
mol
kg
H
mol
kg
Havo
mol



 
 
 
2
2
2
0, 044
0, 018
0, 032
kg
CO
mol
kg
H O
mol
kg
O
mol



 
 
 
Modda miqdori 

, atomlar soni N va modda massasi m quyidagicha 
bog’lanishga ega. 
A
A
m
N
m
N
N
N







Molekulalarning massasi va o’lchamlari 
 
Xozirgi vaqtda molekulalarning massasini va o’lchamlarini juda aniqlikda 
o’lchashga imkon beradigan ko’pgina usullar mavjud. Biroq bu usullar juda 
murakkab. Lekin molekulalarning massasini va o’lchamlarini yetarlicha oddiy 
tajribalar yordamida aniqlash mumkin. 
Molekulalar aslida murakkab shaklga ega, shuning uchun turli 
yo’nalishlarda turlicha o’lchamga ega bo’ladi. Agar soddalashtirish uchun 

---

6 
Abduhamidov F.A. 
molekula shar shaklida desak, u holda gap aniqlanishi kerak bo’lgan 
molekulaning diametri xaqida boradi, uni moyli moddaning suv sirti bo’ylab 
yoyilish xossasidan foydalanib aniqlash mumkin. Moyli modda suv sirti 
bo’ylab yoyilib qalinligi taxminan moyli modda molekulalar diametriga teng 
bo’lgan juda yupqa qatlam xosil qiladi(2-rasm).
Tajribalardan molekulalar diametri 
8
10
1
o
V
D
sm
A
Angtrem
S





ekanligi aniqlangan.
Molekulalar massasi esa 
3
26
0
0
10
m
V
D
kg






ga teng ekani 
aniqlangan. 
Bitta atomning chiziqli o’lchami a ni, quyidagi formulalar yordamida 
aniqlanadi. 
3
3
3
3
1
A
A
m
N
a
V
N
N
N
N









Bu yerda: V
1
– bitta atom hajmi; m – modda massasi;
ρ – modda zichligi; N – atomlar (molekulalar) soni;
μ – molyar massa.