Abdulla Avloniy turkiy guliston yoxud axloq so'zboshi o'rnida

TURKIY GULISTON YOXUD AXLOQ

Men bu asari nochizonimni birinchi maktablarimizning yuqori sinflarida ta'lim bermak ila barobar ulug' adabiyot muhiblari, axloq havaskorlarining anzori oliylarina taqdim qildim.
Har kun o'/uram shomg'acha men g'amga giriftor, Har shab yonaram otasha parvona kabi zor.
Hech kimsa emas bu meni ahvo/ima voqif,
Men xastayamu mi//atim o'/mish nega bemor.
Noshiri va shoiri Abdu//a A v/oniy
2-tab'i, sana 1336 h./1917 m. Toshkent, Tip. Lit. <
Bismillahir Rohmanir Rohiym

AXLOQ

Insonlarni yaxshilikg'a chaqirguvchi, yomonlikdan qaytarguvchi bir ilmdur. Yaxshi xulqlarning yaxshiligini, yomon xulqlarning yomonligini dalil va misollar ila bayon qiladurgan kitobni axloq deyilur. Axloq ilmini o'qub, bilub amal qilgan kishilar o'zining kim ekanin, janobi Haq na uchun xalq qilganin, yer yuzida nima ish qilmak uchun yurganin bilur. Bir kishi o'zidan xabardor bo'lmasa, ilmni, ulamoni, yaxshi kishilarni, yaxshi narsalarni, yaxshi ishlarning qadrini, qimmatini bilmas. O'z aybini bilub, iqror qilub tuzatmakg'a sa'y va ko'shish qilgan kishi chin bahodir va pahlavon kishidur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram afandimiz: <So'ylasang so'yla yaxshi so'zlardan,
Yo'qsajim turmoqing erur yaxshi.
O'ylasang yaxshi fikrlar o'yla,
Yo'qsa gung bolmoqing erur yaxshi.
Ishlasang ishla yaxshi ishlarni,
Yo'qsa bekorlig'ing erur yaxshi.

XULQ

Inson ikki narsadan murakkabdur. Biri jasad, ikkinchisi nafsdur. Jasad ko'z ila bor narsalarni ko'rur. Ammo nafs idrok ila yaxshini yomondan, oqni qoradan ayirur. Jasadning ham, nafsning ham biror surati bordurki, yo yaxshi va yo yomon bo'ladur.
Jasadning surati hammaga ma'lum bir narsadurki, har vaqt ko'zga ko'rinib turadur. Ammo nafsning surati ko'zga ko'rinmaydurgan, aql ila o'lchanadurgan bir narsadurki, buni xulq deb atalur. Agar bir kishi yoshligida nafsi buzulub tarbiyasiz, axloqsiz bo'lib o'sdimi, akbar» bunday kishilardan yaxshilik kutmak yerdan turub yulduzlarga qo'l uzatmak kabidur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz:
<Xu/qi yomon yuz, ko'z/idin na sud
Yuz, ko'z/i xu/qni qi/mas kashud Xu/q mariziga davo istasang,
Marg davosin beri/ur qistasang.
Xu/qi yomoning keturar ko 'p zarar, Xu/qing o'zi boshingga ka/tak urar.
Xu/qi fano bo'/sa degi/ a/hazar,
Xor-u za/i//ikda qo/ur darbadar.