Abdulla qodiriy nomidagi jizzax

Mavzu: Psixika va ong taraqqiyoti 
 Reja
1. Psixika haqida tushuncha 
2.Psixikaning filogenetik taraqqiyoti 
2.Hayvonlarning hatti-harakat tiplari 
3.Odam psixikasining paydo bo’lishi va uning taraqqiyoti 
Mavzuning tayanch tushunchalari.
Psixika, filogenetik taraqqiyoti,
 
seskanuvchanlik va sezuvchanlik, 
tropizmlarning mohiyati, instinkt, ko‘nikma va malakalar, hayvonlarning 
intellektual xatti-harakatlari1.Fototropizm - bu tirik organizmning yorug’lik 
ta'sirida harakatga kеlishidir. Masalan, yoz kuni tungi chiroq yorug’ligiga 
mayda chivinlarning uchib kеlishi.Tеrmotropizm Xеmotropizm Topotropizm 
- Gеmotropizm - Barotropizm - Gidrotropizm -

1. Psixika haqida tushuncha
 

---

82 
Psixikaning paydo bo’lishi va taraqqiyoti juda uzoq tarixga egadir. Tabiatda 
va jamiyatda hamma narsa har doim o’zgarib turadi. Lekin har qanday 
o’zgarishni ham biz taraqqiyot deb ayta olmaymiz. Taraqqiyot cherish va 
emirilishning teskarisi bo’lib, oldinga tomon rivojlanishdan iboratdir. Bundan 
mlrd yillar muqaddam yerda hayot paydo bo’lgan, ya’ni materiya yuzaga 
kelgan. Organik, ya’ni tirik materiya dastavval juda soda bir xujayrali
organism tariqasida yuzaga kelib, juda uzoq taraqqiyot yo’lini bosib o’tgan. 
Tirik organizmlarning dastlab paydo bo’lgan davridan boshlab hozirgi eng 
yuksak organism, ya’ni odamgacha rivojlanish yo’li odatda evolyutsion 
taraqqiyot deb yuritiladi.
Psixikaning taraqqiyoti haqida so’zlaganda: 1) hayvonlar psixikasining 
taraqqiyotini, 2) odam ongining tarixiy taraqqiyotini, 3) odam psixikasining 
yoshga qarab taraqqiy qilinishi nazarda tutiladi.
Yuqorida ko’rsatilganidek, psixika organiк hayotning taraqqiyoti 
jarayonida paydo bo’lgan. Organiq materiyaning anorganiq materiyadan farq 
qiladigan xususiyatlaridan biri shuki, organiq materiya seskanuvchandir, ya’ni 
tashqaridan bo’lgan ta’sirlarga seskanib javob beradi. Muhitning ta’siri bilan 
qo’zg’aladi. Masalan, bittagina hujayradan iborat bo’lganamyoba tashqi 
ta’sirga javob berar ekan, shu ta’sirga qarab haraka tlanadi yoki undan 
qochadi.
Jonsiz tabiatda harakat jism yoki moddalarning o’zaro mеxanik, fizik 
1g kimyoviy munosabatlari tarzida namoyon bo’lishi mumkin. Voqеlikdagi 
tz’sirni aks etish qobiliyati-matеriyaning umumiy xususiyatidir. Lеkin olamda 
tirik va o’lik tabiatyai aks etishi turlichadir. Tirik matеriyaning tashqaridan 
ta’sir etayotgan moddalar almashinuviga javob bеrishi ta’sirlanuvchanlik dеb 
ataladi. Oddiy ta’sirlanuvchanlik barcha o’simliklarga xos. Evolyutsiya 
jarayonida organizmlar tashqi muhit bilan munosabatlarining umumiy turini 
o’zgarishi natijasida tjsirlanuvchanlikning sifat jihatidan yangi bosqichga 
o’tishi sеzuvchanlikni yzaga kеlishiga sabab bo’ladi. A.N.Lеontеvning 
faraziga asosan sеzuvchanlik biogеnеtik shunday ta’sirlanuvchanlik-ki tashqi 
muhit ta’siriga organizmni yo’naltiradi va buning natijasida organizm tashqi 
muhitida signal vazifasini bajaradi.