Abdulla qodiriy nomidagi jizzax

Neyron-asab tizimining asosiy birligi 
Inson tanasi va hokazo suyak hujayralari, mushak hujayralari, tana hu-
jayralari, deb hujayralari turli turdagi iborat Har bir turi alohida vazifasi bor 
bir birlik shakllantirish, kichik hujayralari millionlab topgan. bir tana qismi 
elektr xabarlar burchi nerv hujayralari uchun tayinlandi. Bizning asab tizimi 
nerv hujayralari iborat. uning barcha filiallari bilan bir asab hujayrasi neyron-
larning deyiladi. Bu neyronlarning asab tizimining yakuniy tuzilishi va 
funktsional birligi hisoblanadi. bir shaxsning asab tizimida neyronlar soni 200 
milliard 100 baholanmoqda. Ular, asosan, tarkibida bir xil bo'ladi, lekin 
maxsus vazifalar uchun mo'ljallangan turli uzunliklar, shakl va darajada 
ko'rinadi. Har bir neyrondagi ichida DNK dan genetik ko'rsatmalar oshiruvchi 
har biri RNK molekulalari, millionlab bor.
14
[4] 
The human body is composed of different types of cells like bone cells, 
muscle cells, body cells, etc. Each type, consisting of millions of tiny cells, 
forms a single unit which has a specialized function. The duty of carrying 
electrical messages from one part of the body to the other has been assigned 
to nerve cells. Our nervous system is made up of these nerve cells. A nerve 
cell with all its branches is called a neuron. This neuron is the ultimate struc-
ture and functional unit of the nervous system. The number of these neurons 
in a human nervous system has been estimated at 100 to 200 billion. They are 
basically alike in structure but appear in different lengths, sizes and shapes 
designed for specialized functions. Within each neuron there are millions of 
RNA molecules, each carrying genetic instructions from the DNA. 
Miya oq va kul rang moddadan iborat. Kul rang modda asab 
hujayralarining to‘plamlaridan hosil bo‘ladi, oq moddani esa asab tolalari 
tashkil etadi. YAqin vaqtgacha kul rang modda asosan yurish va yugurishga 
bo‘lgan ko‘nikma hosil qilish bilan bog‘lanar edi. Hozirgi kunlarda olimlar 
yana bir qonuniyatni aniqladilar – yangi raqs harakatlarini o‘rganib, ijro 
etishga layoqatli insonlarning miyasi faolroq bo‘lar ekan. 
14
S.K.Mangal: “General Psychology” 2013y 44p 

---

62 
Miya yarim sharlarining vazifalarini ko‘rgazmali tarzda quyidagicha 
tasvirlash mumkin ( 3.1 jadval). 
3.1 Jadval 
Vazifalari 
CHap yarim sharlar 
O‘ng yarim sharlar
1. Xronologik tartib 
1. Joriy vaqt 
2. Ismlar, so‘zlar, timsollarni eslab 
qolish 
2. Tasvirlarni, aniq voqealarni eslab 
qolish, odamlarni yuzlaridan tanish 
3. Xarita, chizmalarni o‘qish 
3. Aniq fazoni qabul qilish 
4. Nutqning faolligi, ma’noga nisbatan 
sezgirlik 
4. Hissiy holatni qabul qilish 
5. Olamni quvnoq, engil holda ko‘rish 5. Olamni qora ranglarda ko‘rish 
6. To‘laligicha qabul qilish 
6. YAxlit, obrazli qabul qilish 
Amerikalik olimlar (R. Xayer va boshqalar) erkaklar va ayollar turlicha 
fikr yuritishlarini aniqladilar. Miya anatomiyasini tadqiq etish orqali erkaklar 
ko‘proq kul rang moddani, ayollar esa oq moddani faollashtirishlari ma’lum 
bo‘ldi. Boshqacha aytganda, tafakkur jarayonida kuchli jins ayollarga 
nisbatan kul rang moddadan 6,5 marta ko‘proq, go‘zal jins vakillari esa oq 
moddadan 10 marta ko‘proq foydalanar ekan.[2] 

---

63 
Jinsiy tanlov nazariyasining mohiyati: 
Jinsiy tanlov-avlod qoldirish uchun ma’lum jins o’rtasidagi boshqa jins 
uchun bo’ladigan kurash jarayoni. Bu mexanizm evolutsiyaning yezlashish 
jarayoniga turtki bo’lgan sabablaridan biri 
Jinsiy tanlov odatda tabiiy saraloshda yuz beradi. Zamonaviy 
etologlarning fikricha, sevgi tuyg’usi va o’z-o’zini qurbon qilish jinsiy tanlov 
natijasida kelib chiqqan. 
Evolutsion estetika. Agar evolutsion etika ilmiy-yo’nalish maqomiga ega 
bo’lib ulgurgan bo’lsa, evolutsion estetika hali keng darajada tarqalmagan. 
Ong haqida tushuncha. Ong psixik jarayonning eng yuqori darajasi 
hisoblanadi. Uning asosiy xususiyatlari bu harakat va shiddatdir. U refleksik 
va turki bo’luvchi xususiyatga ega. “Men-mohiyat”. Inson onggi va miya 
rivojlanishi o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik. [2]
Odamning har bir psixik jarayoni holati va xususiyati butun markaziy 
nerv tizimining faoliyati bilan bog‘liqdir. Nerv hujayrasi, nerv tizimining aso-
siy tuzilmasi neyron deyiladi. Akson – tolasining uchi tarmoqlangan bo’lib, u 
signallarni boshqa neyron yoki mushaklarga uzatadi. Dendrit- neyronning 
tarmoqlangan kalta o’simtalari bo’lib, signallarni qabul qiladi va hujayralarga 
impuls uzatadi.
15
[3] 
Nervous system the body's speedy, electrochemical communication 
network, consisting of all the nerve cells of the peripheral and central nervous 
systems. Neuron a nerve cell; the basic building block of the nervous system. 
Dendrite the bushy, branching exten¬sions of a neuron that receive messages 
and conduct impulses toward the cell body. Axon the extension of a neuron, 
end¬ing in branching terminal fibers, through which messages pass to other 
neurons or to muscles or glands. 
Sinaps- aksonning signal uzatuvchi tugash qismi va ushbu signalni 
qabul qiluvchi dentritning tutashgan qismi. Sinaptik oraliq- akson va signal 
15
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
. 70p 

---

64 
qabul qiluvchi neyron o’rtasidagi kichik oraliq. Har bir neyronda muntazam 
ravishda almashinuv jarayonlari ro‘y berib, oqsillar sintezlanadi, asab 
impulslari to‘plangan holda o‘tkazilib turiladi.
16
[3] 
synapse [SIN-aps] the junction between the axon tip of the sending neu-
ron and the dendrite or cell body of the receiving neuron. The tiny gap at this 
junction is called the synaptic gap or synaptic cleft. 
Neyron tanasining o‘rtacha diametri 0,01 mmni, bosh miyadagi 
neyronlarning umumiy soni esa 100 mlrd.ni tashkil etadi 
Rivojlanib kelayotgan miyaga tabiat yuqori darajadagi mustahkamlik 
zahirasini joylaydi, va natijada, ko‘p miqdorda ortiqcha neyronlar hosil 
bo‘ladi. Ularning taxminan 70% bolaning tug‘ilish davrigacha nobud bo‘ladi 
va bu jarayon tug‘ilgandan so‘ng ham, umri bo‘yi davom etadi. 
Hujayralarning bunday nobud bo‘lishi irsiyat tomonidan oldindan belgilab 
berilgan bo‘ladi. Neyronlar o‘ta egiluvchandir. Egiluvchanlikning ma’nosi 
shundan iboratki, nobud bo‘lgan asab hujayralarining vazifalari ularning o‘z 
hayotchanligini saqlab qolgan «hamkasblari» zimmasiga yuklanadi, ularning 
o‘lchamlari kattalashgani hisobiga yo‘qotilgan vazifalarning o‘rni to‘ldiriladi. 
Ma’lumotlarga ko‘ra, bosh miyadagi neyronlarning 90% ga yaqini nobud 
16
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
. 74p 

---

65 
bo‘lmagunicha, kasallik belgilari namoyon bo‘lmay, inson sog‘lom 
ko‘rinishini saqlab qolar ekan. YA’ni, bitta tirik asab hujayrasi to‘qqizta 
nobud bo‘lgan hujayralarning o‘rnini bosishi mumkin ekan. 
Lekin asab tizimining egiluvchanligi keksalik davrigacha zehnni tiniq 
holatda saqlab qolishning yagona mexanizmi emas. Tabiatning zahiradagi 
yana bir yo‘li – voyaga etgan sut emizuvchilarning bosh miyasida yangi asab 
hujayralarining hosil bo‘lishi, yoki neyrogenez hodisasi ham mavjud. Agar 
asab hujayralari bo‘linmaydigan bo‘lsa, yangi neyronlar qaerdan paydo 
bo‘ladi? Ular voyaga etgan organizmning o‘zak hujayralaridan hosil bo‘ladi. 
Ong psixikaning eng yuksak darajasi bo‘lib u faqat insongagina xosdir. 
Ong ijtimoiy tarixiy sharoitda odam mehnat faoliyatining tarkib topishida til 
yordamida boshqa kishilar bilan doimiy munosabatda bo‘lish natijasidir. Bu 
ma’noda ong mutafakkirlar ta’kidlab o‘tganlaridek, ijtimoiy mahsulotdir. 
Ong yuzaga kelishining asosiy sharti, vositasi tildir. Psixikaning eng 
quyi darajasi ongsizlikdir. Ongsizlik – bu shunday psixik jarayonlar va 
hodisalar yig‘indisiki, unda inson o‘z xatti-harakatlariga javob bermaydi, an-
glamaydi. Bunga tush ko‘rish, ba’zi patologik hodisalar, alaxlash, gal-
lyusinatsiya kabilar kiradi. [2] 
Markaziy nerv tizimining tor aloqasida ikkinchi aloqa tizimi ya`ni en-
dokrin tizimi joylashgan. Endokrin tizimining temir moddalari kimyoviy 
gormonlarni ishlab chiqaradi. Bu gormonlar tananing bir to’qimasida ishlab 
chiqariladi.Va qon oqimi bilan boshqa to’qimalarga quyiladi va ularga ta’sir 
qiladi.
17
[3] 
SO FAR WE HAVE FOCUSED ON THE BODY'S speedy electrochemical in-
formation system. Interconnected with your nervous system is a second commu-
nication system, the endocrine system. The endocrine system's glands secrete an-
other form of chemical messengers, hormones, which travel through the blood-
stream and affect other tissues, including the brain.
17
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
81p 

---

66