Abdulla qodiriy nomidagi jizzax

 
2. 
Xulq-atvor va irsiyatning 
psixologik xususiyatlari 
 
 
 
 
Hulq-atvor – bu tirik organizmning 
tashqi muhit ta’sirlariga javoban yuzaga 
keladigan 
murakkab 
reaksiyalar 
majmuasi hisoblanadi. Tirik mavjudotlar 
psixikasi rivojlanganligining darajasiga ko‘ra, murakkabligi turlicha bo‘lgan 
hulq-atvorga ega ekanliklarini alohida ta’kidlab o‘tish zarur. SHunday qilib, 
yuqoridagi fikrlar asosida, tirik organizmlar psixikasi rivojlanganligining to‘rt 
asosiy darajasini ajratish mumkin, bular: ta’sirchanlik, sezgilar (his-
tuyg‘ular), yuqori tuzilgan biologik turning xulq-atvori (tashqi belgilangan 
hulq-atvor), inson ongi (sababiy hulq-atvor)dir. Ushbu darajalarning har biri 
o‘z rivojlanish bosqichlariga ega ekanliklarini ta’kidlab o‘tish zarur. Psixika 
rivojlanishining yuqori darajasi faqat insonga xosdir. 
Xulq-atvorning psixofiziologik asosi 
Sizni siz qiladigan narsa nima? Eng muhimi, bizning har bir inson be-
takror. Har bir insonning ko’rinishi turlicha: uning ovozi, tili turlicha, inson-
larni bir-biridan farq qiladigan shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, madaniy va 
oilaviy sharoitlari mavjud. 

---

67 
Shuningdek, biz bir daraxtning barglarimiz. Bizning insoniy oilamiz
nafaqat bizni ajratgan va qonga singib ketgan umumiy biologik meros, bun-
dan tashqari umumiy xulq-atvorlari hamdir. Bizning miyamizni arx-
itekturasi dunyoni his qilishga, tilni rivojlantirishimizga va bir xil mexaniz-
mlar orqali ochlikni his qilishga yordam beradi. Biz Arktikadami yoki tropik 
iqlimda yashashimizdan qat'i nazar, biz nordondan shirin mazani afzal 
ko’ramiz. Biz ranglar spektrini o’xshash ranglarga ajratamiz. Va biz zurri-
yotlarini yaratish va himoya qilish kerakligini his qilamiz. 
Bizning qarindoshligimiz bizning ijtimoiy xulq-atvorimizda paydo 
bo'ladi. Vongmi, Nikomomi, Smitmi, yoki Gonzalesmi, biz tahminan sakkiz 
oylik bo’lganimizdan so’ng notanishlardan qo'rqishni boshladik va kattalar 
kabi, biz munosabat va o’xshashligiga ko’ra kishilarni afzal ko’ramiz. 
Sayyoramizning turli burchaklaridan bo’lishimizdan qat’iy nazar, biz 
boshqalarni kulganini va xo'mrayishini qanday o'qishni bilamiz. Bir ja-
moaning a'zolari sifatida, biz , ahloq qoidalariga amal qilamiz, qo’lab- 
quvvatlaymiz, jinoyatlarni jazolash maqomining ierarxiyasini tashkil-
lashtirdik va bolaning o'limidan xafa bo’lishda bir xilmiz. Tashqi kosmosdan, 
bir mehmon joyda tomchi va raqs va xursandchilik, qo'shiq va ibodat, sport va 
o'yin o'ynab, kulib va yig'lab, oilalarda yashayotgan va guruhlar tashkil inson-
larni topish mumkin. birga qaralganda, bunday universal xulq bizning inson 
tabiatini belgilaydi.
18
[3] 
What makes you you? In impor¬tant ways, we are each unique. We 
look different. We sound dif¬ferent. We have varying person¬alities, inter-
ests, and cultural and family backgrounds. 
We are also the leaves of one tree. Our human family shares not only a 
common biological heritage—cut us and we bleed— but also common behav-
ioral tendencies. Our shared brain architecture predisposes us to sense the 
world, develop language, and feel hunger through identical mechanisms. 
Whether we live in the Arctic or the tropics, we prefer sweet tastes to sour. 
We divide the color spectrum into similar colors. And we feel drawn to be-
haviors that produce and protect offspring. 
Our kinship appears in our social behav¬iors as well. Whether named 
Wong, Nkomo, Smith, or Gonzales, we start fear¬ing strangers at about eight 
months, and as adults we prefer the company of those with attitudes and at-
tributes similar to our own. Coming from different parts of the globe, we 
know how to read one another's smiles and frowns. As members of one spe-
cies, we affiliate, conform, return favors, punish of¬fenses, organize hierar-
chies of status, and grieve a child's death. A visitor from outer space could 
18
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
133p 

---

68 
drop in anywhere and find hu¬mans dancing and feasting, singing and wor-
shiping, playing sports and games, laughing and crying, living in families and 
forming groups. Taken together, such uni¬versal behaviors define our human 
nature. 
What causes our striking diversity, and also our shared human nature? 
How much are human differences shaped by our differing genes? And how 
much by our environment—by every external influence, from maternal 
nu¬trition while in the womb to social support while nearing the tomb? To 
what extent are we formed by our upbringing? By our cul¬ture? By our cur-
rent circumstances? By peo¬ple's reactions to our genetic dispositions? This 
chapter begins to tell the complex story of how our genes (nature) and envi-
ronments (nurture) define us. 
Evolyutsionist-psixologlar 
Ch.Darvin 
ta’limoti 
va 
xulq-atvor
o’rtasidagi aloqadorlikni tadqiq qilish natijasida shuni aniqlashdiki, bizning 
universal shaxsiy xususiyatlarimizni bizning individual farqlarimiz bixevioral 
genetika (xulq-atvor genetikasi) tadqiqot predmeti ekanini tushuntirishga 
harakat qilishdi.
Darvin tomonidan ishlab chiqilgan nazariya jonli tabiatni 
tushunishga bo’lgan insoniyatning eng buyuk kashfiyotlaridan biri 
bo’ldi. Darvin birinchi bo’lib organizmlarning evolutsion 
o’zgarishini haqiqat ekanligini isbotlab berdi. Uning nazariyasida 
atrof-muhit va organizmlar o’rtasidagi o’zaro munosabat o’z xarak-
teriga ega. Darvin atrof-muhitning oo’zgarishi organizmlar 
o’zgarishiga turtki bo’lishini aytib o’tgan, ammo boshqa tomondan 
o’zgarishlar aynan organizmlarda kuzatilgan va organizmlarning di-
vergent evolutsiyasi ularning yashash muhitini ham o’zgartirgan. 
Tabiiy saralash va yashash uchun kurashni o’rganish organizmlarn-
ing o’rtasidagi munosabat , atrof-muhit ta’siri va shuningdek or-
ganizmlarning avtonom birlik sifatida qarama qarshi muhitda 
rivojlanishi o’rganiladi. Zamonaviy evolutsiya nazariyasi Darvin 
nazariyasi asosida yaratilgan. Shu bois, Darvin nazariyasi evolutsiya 
jarayonidagi organik dunyoning tuzilish borasidagi muhim savollar-
ga mantiqiy va isbotlar bilan javob bera oladi deb aytishimiz mum-
kin.
19
[3] 
19
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
135-136p 

---

69 
Behavior genetics the study of the relative power and limits of genetic 
and environmental influences on behavior. 
Genetika xulq-atvorini quyidagicha o’rganib chiqishdi: 
Egizaklarni tadqiq etish. Egizaklarning bir va har xil otalangan tuxum 
hujayradan paydo bo’lganligi bir necha metodlar orqali aniqlanadi. Odatda bir 
tuxum hujayradan rivojlangan egizaklar tashqi qiyofasi, salomatligi, xatti-
harakati, jinsi bilan o’xshash bo’ladi. Ulardagi o’xshashlik ularning vujudga 
keltirishda rol o’ynagan blastomeradagi xromosomalar, genlarning 
o’xshashligi bilan izohlanadi. 
Ikki xil tuxum hujayradan hosil bo’lgan egizak ona qornida bir vaqt bir 
xil sharoitda taraqqiy qilsalar ham, ulardagi xromosomalar genlar tafovut 
qilganlari sababli ularning tashqi qiyofalari, belgi xossalari bir-biridan farq 
qiladi.

---

70 
Asrab olingan bolalarni tadqiq etish. 
Tabiiy-ijtimoiy eksperiment o’tkazish jarayonida mehribonlik uyidan 
asrab olingan bolaning 2 guruhga oid qarindoshlari o’rganildi. Bulardan biri 
genetik qarindoshlar (biologik ota-ona) va ijtimoiy qarindoshlar (bolani asrab 
olgan ota-ona). Genetiklarni bolani qaysi qaysi guruhdagi qarindoshlariga 
ko’proq o’xshashligi qiziqtiradi. Va qay darajada o’xshashliklari qiziqtiradi. 
20
[3] 
For behavior geneticists, nature's second type of real-life experiment—
adoption— creates two groups: genetic relatives (biological parents and siblings) 
and environmental relatives (adoptive parents and siblings). For any given trait, we 
can therefore ask whether adopted children are more like their biological parents, 
who contributed their genes, or their adoptive parents, who contribute a home en-
vironment. While sharing that home environment, do adopted siblings also come 
to share traits?