Abdulla Qodiriy O’tkan kunlar yozg‘uchidan

17. YUSUFBEK HOJI

Rayimbek dodxohning yonidagi bizga tanish olabay-roq to‘nlik kishi Hasanalini ko‘rishi hamono:

— Ha-a-a, bizning Hasanali-ku! — dedi, — kel, Hasan ko‘rishaylik, Otabek esonmi? Hasanali kelib ko‘rishdi, Yusufbek hoji ko‘rishar ekan, Azizbekka dedi:

— Bu bizning kishimiz taqsir, Marg‘ilondan keladir.

Azizbek labini tishlab qoldi. Chunki darboza taqillatib, otini hurkitkan Hasanalini jallodg‘a topshirish niyati, albatta yo‘q emas edi. Yusufbek hojining so‘ziga javob bermay yo‘lida davom etdi. Hasanali sipohlar orqasidan, Yusufbek hoji Azizbek ketidan o‘rdag‘a

www.ziyouz.com kutubxonasi 48

O’tkan kunlar (roman). Abdulla Qodiriy

qarab yurdilar. O‘rda darbozasiga yetkandan keyin kutib turg‘an o‘rda begi Azizbekning qo‘ltig‘idan olib otdan tushirdi. Azizbek o‘rda ichiga kirmakda ekan, Yusufbek hoji otdan qo‘nib so‘radi:

— Menga ruxsatmi, bek?

Azizbek yo‘l ustidan hojiga qaradi:
— Ruxsat, ertaga choyni o‘rdaga kelib iching.
— Yaxshi, taqsir.
Yusufbek hoji sipohlardan birining qo‘ltiqlashi bilan otig‘a minib, narida kutib turg‘an Hasanaliga qarab yurdi. Sipohlar ham o‘rda ichig‘a ot yetaklashib kira boshladilar.

Yusufbek hoji Hasanalining vaqtsiz ham Otabekka qaytishidan tashvishlangan va qanday bo‘lsa ham bir falokat yuz berganiga ishongan edi:

— Nega vaqtsiz kelding, Otabek sog‘mi? — deb so‘radi.

Yusufbek hoji Hasanaliga yetmasdanoq bu savolni berdi, Hasanali eshitmadimi yoxud eshitsa ham eshit-maganga solindimi, har nuchuk javob bermadi.

— Nega indamaysan?

— Otabek salomat...
— Bo‘lmasa, nega vaqtsiz kelding, Otabek qani?
Otabekning qamalishidan xabar berish Hasanali uchun juda og‘ir tuyilgan edi. Nihoyat ko‘zidagi yoshini artdi-da:

— Otabek Marg‘ilon hokimi tarafidan qamaldi, — dedi.

— Nega, nega? — dedi hoji, otidan sachrab yiqilishga yetkan edi. — Sababi nima?
— Sababi ma’lum emas.
— Astag‘firulloh, — deb qo‘ydi hoji, o‘zini bir oz to‘xtatqan edi.
Hasanali Otabekning Marg‘ilon borg‘anidan tortib, qamalishig‘acha bo‘lg‘an hikoyalarini so‘zlab ketdi. Yusufbek hoji bekning uylanishini ham oddiy gaplar qatorida eshitib o‘tkardi.

— Marg‘ilonda turib bir ish chiqarishg‘a ko‘zim yetmagandan keyin Toshkand kelishka majbur bo‘ldim, — dedi Hasanali va shu gap bilan mojaroni so‘zlab tugatdi. Hoji vaqi’ani eshitib, chuqur bir mulohaza ichida borar edi. Uning qanday kishi bo‘lg‘anini Toshkandning yetti yosharidan yetmish yosharig‘acha bilganlikdan guzar va mahallalarda unga duch kelgan kishilar joylaridan turib salom berarlar, hoji bo‘lsa javob qaytarishni bilmas, go‘yo kishilarni ham ko‘rmas edi. Nihoyat shu holda ko‘b yurgach, orqasida kelmakda bo‘lg‘an Hasanaliga qarab otining boshini burdi va:

— Otabek bilan birga qamalg‘anlarni necha kishi deding? — deb so‘radi.

— Uch kishi: biri Mirzakarim qutidor, ikkinchi Ziyo shohichi, uchunchi Rahmat.
— Yaxshi, sen bu to‘rtavining o‘lturishlarida bo‘lg‘anmiding?
— Bo‘lg‘an edim.
— Nima va qaysi to‘g‘rilarda so‘zlashdilar, Otabek qipchoqlarg‘a qarshi so‘zlamadimi?
— So‘zlamadi. Boshqalarning ham bu to‘g‘rida so‘zlari bo‘lmadi.

— Ularning majlislarida bo‘lmagan vaqting ham bo‘ldimi?

— Har bir o‘lturishlarida men hozir edim.
— Yaxshi, sen ular bilan qay yerlarda o‘lturish-ding?
— Birinchi martaba Ziyo akanikida bo‘ldiq, ikkin-chi...
— To‘xta, Ziyo akanikida mehmonlar necha kishi edilar?
— Qutidor, Otabek, andijonlik Akram hoji, men, Ziyo akaning qaynisi — Homid degan birav. Ziyo aka va uning o‘g‘li... Hammasi yetti kishi.

Yusufbek hoji otining yolini qamchisi bilan tarar ekan, uch-to‘rt daqiqa o‘ylab qolib, so‘ngra so‘radi:

— Ikkinchi o‘lturish qayerda bo‘ldi?