Abdullayeva sarvinoz


Til so’zi asli “og’iz bo’shlig’ida joylashgan tam bilish va nutq tovushlarini


Download 0.89 Mb.
Pdf ko'rish
bet51/59
Sana20.09.2023
Hajmi0.89 Mb.
#1682063
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   59
Bog'liq
yusuf xos hojib qutadgu bilig asarining leksik semantik xususiyatlari

Til so’zi asli “og’iz bo’shlig’ida joylashgan tam bilish va nutq tovushlarini 
hosil qilish uchun xizmat qiladigan organ, a’zo”(O’.T.I.L.II tom.174-bet) 
ma’nosiga ega. Ana shu dastlabki “azo” semasidan “insonning shu a’zo 
yordamida hosil bo’ladigan so’zlashish, gapirish qobiliyati, so’zlashuv, fikr 
ifodalash va o’zaro aloqa vositasi bo’lib xizmat qilish” semasi o’sib chiqqan 
va natijada fikr ifodalash vositasi ma’nosiga bog’liqlik asosida “nutqning 
o’ziga xos xususiyatlari va ifoda vositalari bilan ajralib turadigan bir turi, 
stil, uslub” ma’nosi ifodalanmoqda. Bunda(tili yolg’on) til so’zi o’zining 
asosiy bosh ma’nosi(organ)dan chekingan. Natijada metonimiya hodisasi 
yuzaga kelayotgani kuzatiladi.
Qamug’ nangka vaqt ul, kuni belguluk, 
Nafas, tin to’qurqa sani belguluk. 
Yil, ay, kun kechartek tiriklik kechar,
Kechar kun kechirkay sani belgulik.
*** 
Hamma ishga vaqti, kuni belgilik,
Nafas, dam olishning kuni belgilik. 


87 
Yil, oy, kun o’tardek tiriklik o’tar,
O’tib kunlar eltgay seni belgilik. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
 Oy “quyosh nur olib yog`du sochuvchi samoning samoviy jismi. ” (O`TIL. III. 
98-bet) Ushbu o`rinda metonimiyaning yana bir turi : narsa-buyumga asoslangan 
o`lchov birligi bo`lib xizmat qilgan .
39
Mazkur banddagi oy so`zi “astronomik yilning o`n ikkidan biriga – oyning 
Quyosh atrofidan bir marta aylanib chiqish muddatiga yaqin vaqt oralig`i ” 
(O’TIL. III. 98-bet) ma`nosidagi ko`chma ( metonimik ) ma`noda kelmoqda . 
3.1 Sinekdoxa usuli. 
Sinekdoxa –ma’no ko’bilan ko’chishining predmetlardagi miqdor belgilariga 
tayanadigan usuldir. (synecdoche- nazarda tutish
Sinekdoxa yo’li bilan ko’chirish metonimiya yo’li bilan ko’chirishning bir 
ko’rinishi deyiladi. Sinekdoxa yo’li bilan ko’chirishning o’ziga xos xususiyati 
miqdor belgisiga asoslanishidir. 
Sinekdoxa yo’li bilan ko’chirish ikki xil: 
1) Bir predmetning nomi sifatida unga xos biror qismning nomi 
ishlatiladi(qism orqali butun anglatiladi) 
2) Bir predmetning nomi sifatida shu predmetni ham o’z ichiga olgan 
butunning nomi ishlatiladi(butun orqali qism anglatiladi).
40
Bu beklar qapug’in siyasat bezar,
Siyasat bila beg elini tuzar.Esizka siyasat yuritg’u 
kerak,

Download 0.89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling