Abdullayeva sarvinoz

ipor,och,qo’y, achchiq,ikki,orzu)ning tarixiy asoslari haqida fikr yuritdik. 
Asardagi o’z va o’zlashgan qatlamga oid so’zlar haqida to’xtaldik.O’z qatlamga 
mansub ( bek, dengiz, yosh, ol, ipor,och,qo’y, achchiq,ikki,orzu ) vaarab 
tilidan(Sabo, jafo, vafo, ofiyat, davlat,masal)o`zlashgan so`zlar, fors-tojiktilidan 
(tilak)o`zlashgan so`zlar va ularning uslubiy xususiyatlarini tahlil qildik. 
Ikkinchi bobda“Qutadg’u bilig”asarining til xususiyatini tahlil qilar ekanmiz, unda 
uchraydigan so`zning shakl va ma`no munosabatlari yetarlicha go`zal va betakror 
ekanligiga guvoh bo`lamiz. Omonim so`zlar (yuz, o’g, yilqi ul ) va omoformalar 
(egadir-egadir)ning go`zal qo`llanishlari, sinonimlar (o’kunch- sig’it,himmat-
muruvvat, hiyla, etig, chara)ning maftunkor namunalari hamda antonimlar (it-
arslan, edgu-esiz,kichig-qari, jo’r-ag’i)ning turli ma’no ko`rinishlaridan ustalik 
bilan foydalanganligiga guvoh bo`ldik. ”Qutadg’u bilig” adabiy jihatdan
mukammal bo`libgina qolmay, balki u til xususiyatlari jihatidan ham boy ekanligi, 
so`z qo`llash mahoratining o`ziga xosligi va so`zga boyligi ko`zga tashlanadi.
Uchinchi bobda “Qutadg’u bilig”da adibning so’z qo’llash mahoratihaqida 
so’z yuritdik. “Qutadg’u bilig” asarida ko`pma`nolilik hodisasidan mahorat bilan 
foydalanib, ma`no ko`chishning barcha usullarini ustalik bilan qo`llab,she`rlarida 
o`ziga xos mazmundorlik, joziba va ta`sirchanlikni ta`minlagan.Ma`no 
ko`chishining barcha turlaridan, ayniqsa, metafora va metonimiyadan unumli va 
o`rinli 
foydalangan.Yusuf 
Xos 
Hojib 
tilining 
metáfora(isig’ 
so’z), 
(shakardinigitdim-Shirin parvarishlab)asosida badiiy –tasvir vositalarining 

---

91 
yaratilishini ko’rdik.Metonimiyaning semantic- uslubiy imkoniyatlaridan 
foydalanish imkoniyatlarini ko’rib o’tdik. 
Metonimiyaning turli ko`rinishlari: narsa-buyumning nomi bilan shu narsa-
buyumning hosila ma`nosi atalishi (tili yolg’on); narsa-buyum nomiga asoslangan 
o`lchov birligi bo`lishi (oyo’tar)dan mohirona foydalangan 
Sinekdoxa asosida ma’nosi ko’chgan so’zlar (beklarqapug’in,budunbulg’anuqin) 
semantikasihaqida fikr yuritdik. 
Yusuf Xos Hojibning „Qutadg’u bili“ asaridagi so’zlarning til xususiyatlari o`ziga 
xosligi bilan kitobxonlar e`tiborida qolaveradi.