Abdullayeva sarvinoz

Masal(لثم )so’zi hamarab tili leksikasidan o’zlashgan bo’lib, “na’muna, 
andoza”ma’nolarini anglatadi(O’TIL.II.549-bet). Mazkur so’z bilan bog’liq 
adabiy janr ham mavjud va u kishilarga o’git bo’ladigan, xulosali kichik majoziy 

---

23 
hikoyani bildiradi. Mazkur o’rinda esa masal so’zi ana shunday xulosali maqol, 
ibora ma’nosida qo’llangan va mazmunni boyitishga xizmat qilgan. Davlat(
تلود
 
)–mamlakat ma’nosini bildirib, “o’z fuqarolarining ijtimoiy huquqlarini himoya 
qiluvchi bunga qarshi turuvchi kuchlarning qarshiligini sindiruvchi hokimiyat 
organlari va siyosiy tashkilotlari tizimiga ega bo’lgan mustaqil mamlakat” 
ma’nosini anglatadi. Ko’rinib turibdiki, baytda turkiy til leksikasi bilan arab tili 
so’zlarining barobar qo’llanilishi o’sha davr adabiy tili leksikasidan xabar beradi, 
bizga. 
Ede ma batig’ handasasaqishi, 
Anin tezginur, xo’r, hakimlar bashi, 
Aqinteg barir bu eti qat ko’kug, 
Adurti sachimteg birar saqishi. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Ushbu gapdagi handasa (ةلسدنه),hakim (
ميكح
)so’zlari arab tilidan turk tiliga 
o’zlashgan o’zlashma so’zlar bo’lib, handasa hozirgi “geometriya” fani nomini 
bildiradi. Hakimso’zi esa “dono, oqil, donishmand;tabib, faylasuf”ma’nolarini 
bildirib bugungi kundagi o’tkir tabib, shifokorga teng keladi. Bu ikkala leksema 
faol leksema sifatida bo’lmasada, bugungi kun ijodkorlarining qahramonlari nutqi 
sifatida badiiy asarlarda qo’llanadi. 
Yana yemirildi bu to’lgan oyi,
Qodir qishga kirdi bahor chiroyi. 
Yarashiq mijozi qorishdi tugal,
Birisi kuchaydi, birin bossa sal. 
Mijozi aynidi, osh bo’ldi zahar, 
Cho’kib ketdiko’ngli, dard oshdi battar. 
(Qutadg’u bilig.32-bet) 

---

24 
Arabchada”kishining tabiati; kayfiyat; gavda tuzilish”ma’nosini anglatuvchi