Abralov, N. S. Dunyashin

i l l

---

8.3-rasm. Gaz-press bilan payvandlash
Gaz bilan eritib qoplash. Eritib qoplash deb, payvandlash yorda­
mida buyum sirtiga metall qatlamini qoplashga aytiladi. Odatda, eritib 
qoplangan qatlam karbidlar qattiq doiraning mayda zarrachalaridan 
iborat nomuvozanat strukturaga ega. Karbidlaming tarkibiga qarab 
alohida xossali (yeyilishga chidamli, kislotabardosh, olovbardosh, anti- 
friksion va boshqalar) suyuqlantirilgan qoplam hosil qilish mumkin. 
Bunday eritib qoplashdan buyumlami ta’mirlash va tayyorlashda 
foydalaniladi.
Eritib qoplashda payvandlashdan farqli ravishda asosiy metall uncha 
chuqur suyuqlanmasligi tufayli uning ozgina miqdori jarayonda qatna- 
shadi, shu sababli buyumning ichki kuchlanishlari va deforma- 
tsiyalanishi, darzlar hosil qilishga moyilligi nisbatan kichik bo'ladi.
Eritib qoplangan qatlam tarkibiga legirlovchi elementlar kiritib, 
uning berilgan alohida xossalarini hosil qilishga erishiladi. Eritib 
qoplashda suyuqlantirib qoplangan metallning kimyoviy jihatdan bir 
jinsli tarkibini, binobarin, eritib qoplanadigan detaining butun yuzasida 
uning xossalarini hosil qilish ayniqsa muhimdir.
8.4-rasm. Gaz bilan eritib qoplash
112

---

Eritib qoplashda talab etilgan erish chuquriligiga erishish uchun 
asosiy va qo‘shimcha metalni qizish darajasini rostlab olish lozimdir. 
Bunga erishish uchun gaz alangasini q o ilash maqsadga muvofiq boiadi 
va ushbu gaz alangasi yordamida eritib qoplash usulining afzallik 
tomoni ham shundadir (8.4-rasm). Gaz kislorodli alanga ham erigan 
metalni atrof-muhitdan, kisloroddan oksidlanishining oldini oladi va 
erigan metall tarkibiga kiruvchi (talab etilayotgan xususiyatni ta’min- 
lovchi) elementlami uchib ketishining oldini oladi. Gaz bilan eritib 
qoplash kamchiliklari - elektr yordamida qizdirish usullariga nisbatan 
ish unumdorligi ancha past va asosiy metallga termik ta’siri katta.
Gaz bilan kavsharlash. Kavsharlash - bu metallami ajralmas 
birikma hosil qilish uchun qo‘shimcha oson eruvchi metalini (kavshami) 
eritib (asosiy metall erimasdan) birikma hosil qilishdagi texnologik 
jarayonga aytiladi.
Kavsharlashni uchta bir vaqtda bajariladigan jarayonlar to‘plami deb 
ko'rish mumkin: 1) kavsharlanayotgan metalni kavshar erish haroratiga- 
cha qizdirish; 2) kavshami erishi, kavshar va kavsharlanayotgan metal- 
ning o‘zaro diffuziyalanishi, chok metalini kristallanishi; 3) kavshami 
kavsharlanayotgan metall bilan o'zaro ta’siri va kristalitlararo shakllar 
hosil bo‘lishi.
Kavsharlash nafaqat bir xil materiallami, balki turli metall va 
qotishmalami yuqori sifatli birikmalar hosil qilish xususiyatiga ega. 
Issiqlik manbai sifatida gaz bilan kavsharlashda gaz kislorodli va gaz 
havoli alanga ishlatiladi.
Kavsharlashning ikki asosiy usuli ajratiladi: yuqori haroratli va past 
haroratli (ГОСТ 17327-71). Yuqori haroratli kavsharlashda kavshami 
erish harorati 550°C dan yuqorini tashkil etadi, past haroratli uchun -
550°C dan past b o ig an haroratda eritiladi. Yuqori haroratli kavsharlash­
da birikmaning mustahkamlik chegarasi 500 MPa ni tashkil etadi; past 
haroratlida bu miqdor 50 — 70 MPa dan oshmaydi. Yuqori haroratda 
eruvchi kavshar asosiga mis, rux, kadmiy va kumush kiradi. Past 
haroratda eruvchi kavshar asosiga qo‘rg‘oshin, qalay, surma kiradi.
Cho‘yan, uglerodli va legirlangan p o iat, mis va uning qotishmalari, 
nikel va uning qotishmalari, aluminiylar yaxshi kavsharlanadi. 
Kavsharlash — yetarli darajada unumli jarayon, hajmli ishlab chiqarishda 
mexanizatsiyalash oson kechadi, bmkmalarga talab etilgan mustah- 
kamlikni va germetikligini ta’minlaydi, asosiy metalning struktura 
o ‘zgarishini vujudga keltirmaydi, Kavsharlash kamchiliklariga quyidagi- 
lar kiradi: faqatgina ustma-ust birikmalar bajariladi; asosiy metall
113

---

tavsifiga nisbatan birikmaning mustahkamligi va plastikligi past; asosan 
noyob metallar sarf bo‘ladi (qalay, kumush va boshqalar); detallarni 
kavsharlashga tayyorlashda yuqori talablar qo‘yilishi.