Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

10.8-rasm. Har xil quvvatli nuqtali payvandlash mashinalarining 
konsollari va elektrod tutqichlari:
a – katta quvvatli; b – o‘rtacha quvvatli; d – kichik quvvatli; e – 
mikropayvandlash uchun; 
1 – elektrod; 2 – suv beriladigan ichki naycha; 3 – elektrod tutqich; 4 – 
magnitlanmaydigan po‘latdan yasalgan barmoq; 5 – konsol; 6, 7 – 
shtutserlar; 8 – olinadigan kolodka; 9 – elektrod tutqichni konsolga 
mahkamlash vintlari. 
Tok keltiruvchi kontaktga mahkamlangan pastki silindrsimon 
konsol o‘qi atrofida burilish va bo‘ylama yo‘nalishda siljish 
(taxminan uzunligining 10% mikdoriga) imkoniga ega. Bu hol 
elektrodlarning o‘qdoshligini rostlash va payvandlanadigan 
uzellarning 
shakliga 
qarab 
mashinani 
qayta 
sozlashni 

---

97
osonlashtiradi. Bundan tashqari, pastki konsolni yuqorigi 
kronshteyn bilan birga yuqoriga-pastga pog‘onasimon (boltlar 
qalami kattaligida) yoki ravon siljitish ham mumkin. 
Elektrod tutqichlar eletkrodlarni mahkamlab qo‘yish uchun 
xizmat qiladi va ayni paytda kuch hamda tok keltiruvchi qismlar 
bo‘lib ham hisoblanadi. Elektrod tutqichlarda elektrodni 
mahkamlash uchun konussimon uya va ichki sovitish tizimi bor. 
Relyefli payvandlash mashinalarida elektrod tutqichlar va 
elektrodlar T-simon ariqchalari bo‘lgan tok keltiruvchi plitalar 
(stollar) bilan almashtiriladi.
10.9-rasm. Relyefli payvandlash mashinasining payvandlash konturi: 
1, 3 – yuqorigi va pastki kontakt plitalari; 2 – oraliq plita, elektrodlar 
asosi va elektrodlar; 4 – yuqorigi burchaklik; 5 – egiluvchan shina; 6, 8 – 
ikkilamchi o‘ramlar; 9 – pastki oraliq burchaklik; 10 - paskti qattiq shina. 
Chokli payvandlash mashinalarida elektrod tutqichlar va 
eletkrodlar 
o
‘
rniga 
rolikli 
kallaklar 
qo‘llaniladi. 
Rolikli 
kallaklarning eng muhim qismi sirpanuvchi elektr kontaktdir. 
Ko‘pincha elektr kontaktga siquvchi kuch ham tushadi. Bu holda 
uning elektr o‘tkazuvchanligi ancha o‘zgarishi va foydalanish 
paytida birikmalarning turg‘unligi pasayishi mumkin. Bunday 
holat kichik va o‘rtacha quvvatli mashinalarda kuzatiladi. Ammo 
bu 
kallaklarning 
tuzilishini 
soddalashtiradi. 
Quvvat 
va 
payvandlash kuchlari katta bo‘lgan mashinalarda kontakt yukdan 
holi qilinadi, lekin kallak murakkablashadi. 

---

98