Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

 
11.1-rasm. Detallarni siquvchi tepki-yukli mexanizm. 
F kuch olinganda elektrod prujina vositasida ko‘tariladi. F
pay 
ning qiymati yuk va uning holati bilan aniqlanadi. Bunday 
mexanizmdan quvvati 10 kVA dan oshmaydigan mashinalarda va 
kuchlar 1 kN gacha bo‘lganda (mikropayvandlash uchun 
mo‘ljallangan 
kichik 
kondensatorli 
mashinalarida 
montaj 
stollarida) foydalaniladi. 
Tepki bilan harakatga keltiruvchi prujinali siqish mexanizmi 
o‘zgarmas siqish kuchini hosil qiladi (17.2-rasm). Tepki (5) ni F 
kuch bilan oxirigacha bosilganda yuqorigi elektrod pastga tushib 
detallarni siqadi. Payvandlash kuchi prujina (1) ni richagli tizimi 
(3) dagi gayka (2) bilan oldindan siqish orqali aniqlanadi. Elektrod 
yuk (4) vositasida ko‘tariladi. F
pay
ning prujinaning holatiga va 
elektrodlar oralig‘iga bog‘liqligi, tepkini katta kuch bilan bosish 
kerakligi hamda payvandchining tez charchab qolishi sababli bu 
mexanizm quvvati 20 kVA gacha va payvandlash kuchi 2,5 kN 
gacha bo‘lgan o‘zgaruvchan tokli kichik mashinalardagina 
qo‘llaniladi. 

---

109 
11.2-rasm. Detallarni siquvchi prujinali mexanizm. 
Pnevmatik siqish mexanizm ayniqsa o‘rtacha va katta quvvatli 
(1000 kVA gacha) mashinalarda keng tarqalgan bo‘lib, kuchlar 
oralig‘i (intervali) kengdir (0,3–250 kN). Tezkor, oson 
boshqariladigan, chuqur rostlanadigan ushbu mexanizm odatda 
avtomatik rejimda, ko‘pincha sinxron uzgich bilan birga ishlaydi. 
Bunday mexanizm nixoyatga universal hisoblanadi. U istalgan 
siklogrammani va kuchlarning keng qo‘llamda rostlanishi 
ta’minlay oladi. Mazkur mexanizmning kuch qismlari porshenlar 
va egiluvchan diafragmalardir. 
Porshenli yuritmaning yo‘li kattalashtirilgan. U yuqori 
darajada ishonchligi, ammo kameralarining o‘lchamlari katta 
ekanligi, uncha tezkor emasligi hamda ishqalanish kuchlari ancha 
kattaligi bilan ajralib turadi. Elektrodga uzatiladigan kuch yuqorigi 
A kameradagi havo bosimi bilan rostlanadi.

---

110 
11.3-rasm. Pnevmatik siqish mexanizmining porshenli 
yuritmasi. 
Bunday silindr kuchlarining ikki diapazoni: kichik va katta 
diapazonlarini ta’minlaydi. Klapan K vositasida ikkala kameraga 
havo yuborilib uncha katta bo‘lmagan payvandlash kuchi hosil 
qilinadi, bu kuch porshenlar yuzini farq bilan aniqlaydi. Silindr 
qarshi bosim bilan ishlaydi. Ba’zan kuchlar diapazoni kengaytirish 
uchun B kameradagi bosim A kameradagi havo uzatilganda (va B 
kamera atmosfera bilan tutashganda) katta kuch (cho‘kichlash, 
oldindan qisish, oshirilgan payvandlash kuchlari) hosil bo‘ladi. 
Diafragmali yuritmaning yo‘li kichik (20 mm gacha) bo‘ladi, 
shu bois elektrodlar qo‘shimcha yo‘lga ega bo‘lishi (yurishi) 
uchun alohida pnevmatik yoki elektr-mexanik qurilma zarur 
bo‘ladi. Bundan tashqari, diafragma siljiganda (egilganda) kuch 
faqat muayyan chegaralarda (uning neytral holatida) o‘zgarmas 
bo‘lib qoladi.
11.4-rasm. Pnevmatik siqish mexanizmining diafragmali yuritmasi. 

---

111 
Rezinali diafragmalar eskiradi, ammo yuritmaning tuzilishi 
oddiyligi, 
moylanmasligi, 
ishqalanishning 
juda 
kichikligi, 
kameralarining o‘lchamlari kichikligi, ularning tez to‘lishi, 
binobarin tezkorligi, ya’ni afzalliklari hisoblanadi.