Abyssal-abissal

KRISTALLЫ OPTICHESKI ODNOOSNЫE — CRYSTALS OPTICALLY SINGLE-AXLE Optik, bir hsli kristallar, trigonal, tetragonal, geksagonal singoniyali kristallar O. b. u. k. lar, deyiladi. Bu kristallarning
bitta izotrop yo’nalishi (kesmasi),
ya’ni bitta optik uki bo‘ladi. Optik
uklari bo’ylab o‘tayotgan yoruglik nurlari izotrop jismdagidek ikkita
nurga ajralmaydi va polyarizaqiyaga
uchramaydi.

KRISTALLOGRAFIYA — CRYSTALLOGRAPHY Kristallografiya kristall va jismlarning kristall xolati to‘g‘risidagi fan.
Kristallar va kristall yigimlarining paydo bo‘lishi, ichki Tuzilishi,
fizik xossalari, ularda bo‘ladigan
o‘zgarish lar va kristallarning atrof
muhitga borlitsligini o‘rganadi. K.
ning vazifasi kristallarni klassifikaqiya silish, ularni aiiklash va o‘rganishning maxsus usullarini ishlab chikish va amalda ishlatish yullarini izlab topish. Kristallarning
xaraktYerli xususiyatlaridan biri
ularning simmetriyasidir. Kristallarning simmetriyasi ularning shaklida, strukturasida va boshqa xususiyatlarida uz aksini topadi. K. matematika, fizika, kimyo, kristallokimyo, mineralogiya, petrografiya, metallshunoslik va texnika fanlari(radiotexnika, mexanika va boshqalar) hamda biologiya bilan bevosita bog‘liqdir.

KRISTALLOXIMIYA — CRYSTAL CHEMISTRY Kristallokimyo (krirtallar kimyosi)— kristallarda atomlarning joylashuvi,
kimyoviy boglanishi hamda kristallarning fizik va kimyoviy xossalari ulardagi atomlarning joylashuviga bog‘likligini o‘rganadigan fan. K.fan» XVII—XVIII asrlarda X. Gyuygens, I. Nyuton, N. Stenon, M. V. L omonosov, R. Gayui kabi olimlarning
kashfiyotlari asosida yuzaga kelgan.
K. XIX asrning oxiri va XX asrning
boshlarida O. Brave, E. S. Fyodorov,
D . I. Mendeleev, A. M. ButlYerovlarning ilmiy tadqiqotlari natijasida
mustakil fan sifatida shakllaiadi. (ozir K. fani O. Brave, E. S. Fedorov va boshqalarning «Kristallar fazoviy panjaralarning ichki simmetrik Tuzilishi» nazariyasi asosida
o‘rganiladi. Bu olimlar kristallarni o‘zaro simmetrik joylashgan nuqtalar sistemasi, deb qarab, barcha
kristallarning panjarasi va tashqi
ko‘rinishini matematik usul bilan
isbotlashgan. Ular «Fazoviy simmetrik guruhlar», deb ataluvchi 230 xil
geometrik shakllardan yoki ularning
kombinaqiyalaridan iborat degan xulosaga keldilar. Bu nazariya rentgen
nurlari kristallardan o‘tayotganda
difrakqiya xodisasi yuz bYerishi kashf
etilgandan So‘ng amalda isbotlandi.
Dastlabki rentgenstruktura analizining natijalari qattits jismlarning ichki Tuzilishi o‘zaro zich joylashgan va bir biri bilan boglanmagan molekulalardan iborat, degan nazariyaning asossiz ekanligini isbotladi. Oddiy birikmalar uchun koordinaqiya soni tushunchasi paydo bo‘ladi. E. MitchYerlix kashf etgan polimorfizm va izomorfizm hodisalarini yu zaga keltiradigan sabablar aniqlandi. Kristallardagi ion va atomlarning o‘zaro kimyoviy bog‘lanishi xam bir xil emasligi ma’lum bo‘ldi. SHunga ko‘ra, kristallardagi kimyoviy bog‘lanishlar asosan 4 xil bo‘ladi:
1. Ion boglanish — qarama-qarshi
zaryadlangan ionlarning o‘zaro tortilishi natijasida paydo bo‘ladi (osh
to‘zi, flyuorit va k.); 2. Metall
boglanish — metallning zaryadlangan
ionlari orasidagi bor. U elektronlarning harakatlaridan vujudga keladi (mis, oltin, alyuminiy va h. k.);
3. Kovalt boglanish yoki atom bor —
ikkita atomning o‘zaro jipslashuvi
natijasida hosil bo‘ladi (mae., sof
oltingugurt); 4. Van-DYer-Vaals yoki
kolqits bog‘lanish — birikmadagi neytral zarralar tufayli vujudga keladi (organik birikmalar).