Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

tog', suv, c h o ‘l, - ot; ko'k, qizil, yaxshi, iliq -s ifa t; tur, kel, sol, ol
- f e  7; о ‘sha, bu, men, siz - olmosh; tez, ildam, erta, ilgari - ravish 
va boshqalar.
Bular ash tub so ‘zlar bo‘lib, ulardan tashqari o ‘zbek tilida o ‘z 
so‘zdan til ichki imkoniyatlari asosida yasalgan, hosil b o ig a n
so‘zlar ham o 'z qatlamga oid b o ia d i. Masalan, yasovchi 
qo‘shimchalar yordamida, 
suv+chi. Otdan shaxs oti yasaladi. 
Suvchi+lik. Shaxs otidan kasb nomi yasaladi. Agar yuqoridagi usul 
bilan yangi so ‘z yasalgan b o is a , quyidagi usul bilan yangi so'z 
hosil b o ig a n : o ‘simlik turi - sadarayxon, oshko ‘k va gultojixo ‘roz. 
Mazkur so‘zlar kompozitsion usulda hosil b o ig a n , yasalmagan. 
O lz tilda shunday terminlar borki, ular tarkibida m a’noli qism bor 
b o lib , undan boshqasi hech qanday m a’no ifodasiga ega emas. 
Masalan, o'roq 
(o'r+ oq ), chopqi (chop-qi). Har ikki termin 
tarkibidagi m a’noli qism o ‘r, chop fe’l (buyruq fe ’li), - oq, - qi 
mazkur termin tarkibida yasovchi m a’nosiga ega emas. Shunga 
ko‘ra b o ia r sodda so‘z (termin).
0 ‘zlashma qatlamga oid term inlar yasalishiga o'zlashm a 
so‘zlarga o ‘z til vositalarini qo‘shilishi ham sabab b o ia d i. 
Masalan, charxchi (charx+chi) -chi o ‘z qatlamga oid, charx (fors.). 
Andishali (andisha+li) - andisha (ar.), - li o ‘z qatlamga oid.
0 ‘z tilga oid so‘zga o ‘zga til yasovchi vositasi qo‘shilishidan 
ham termin yasaladi. Masalan, tilshunos (til-shunos) - til o ‘z 
qatlamga, - shunos (fors.) o ‘zlashgan qatlamga oid; infratuzilma
71

---

(infra+tuzilma) - infra (lot. - osti) - o ‘zga til vositasi, tuzilma - o ‘z 
qatlamga oid.
Yuqorida aytilganlardan ko‘rinadiki, yasama termin (so‘z) 
tarkibiy unsurlari yoki unsurlardan biri garchi o ‘zga tilga oid 
bo'lsa-da, ammo yasalishi (yasama termin) shu o ‘z tilda yasalgan, 
hosil qilingan bo‘lsa, bu termin o ‘z qatlamga xos termin 
hisoblanadi.
Hozirgi o‘zbek tilida yuqorida aytib o ‘tganlarimizdan boshqa 
qardosh bo‘lmagan tillardan o ‘tgan terminlar ham bor va ular 
anchagina. Tarixiylik nuqtayi nazaridan qaraydigan bo‘lsak, 
avvalo, ular fors va arab tilidan o ‘zlashgan. Keyinchalik Turkiston 
Chor Rossiyasi tomonidan bosib olingan, hamda 1917 yilgi oktyabr 
davlat to ‘ntarishidan so‘ng o ‘zbek tiliga rus tili va u orqali boshqa 
tillarga xos so‘z (termin)lar kirib kela boshladi.
Forscha so‘z (termin) lar: bahor, oftob, daraxt, jild, serob,