Adabiyotlar sharhi

Ekzogenetik omill – bu aynan shu xilda kundalik ratsion tarkibida u yoki bu vitamining yetishmasligi yoki ortiqchaligi bilan bevosita bog’liq. Amaliyotda shifokorlar va veterinarlar bu xildagi patologik o’zgarishlarni tahlil asosida aniqlaganlaridan kiyen u yoki bu vitaminga boy mahsulotlarni kiritishni yoki dorixonalardan vitamini sotib olib ko’lashni tavsiya qilishadi.
Endogenetik omillar yuqorida keltirilgan amaliyotchi mutaxasislar oldida qator muomolarning yechimini kidirib topishga yo’naltiradi. Xususan, endogenetik omil deganda vitaminlar bilan taminlanishda organizmning ichki muhitida kechadigan o’zgarishlarga e’tiborni karatishni talab qiladi. Shu nuktayi nazardan fikr yurutilganda ichki muhitdagi o’zgarishlar quydagi sabablarga ko’ra yuz beradi:
-organizmning fiziologik holati (yoshi, faoliyat turi, homiladorlik, chakolokni emizish va boshqalar) muvofiq holatda;
- organizmning patologik holatlari (invazion, infeksiyon, zaxarlanish kasaliklari) da;
-organizmda oshqozon – ichak yo’lining matorikasi va eksikatorikasi holatini susayishida;
-oshqozon ichak yo’lida o’t kislotalari tasirida lipidlarning emulsiyalanishini o’zgarishiga muofiq ravishda.
Umumiy tarzda odamlarning ayrim vitaminlarga bo’lgan ehtiyoji to’g’risida fikr yurutadigan bo’lsak, bu ma’lumotlar Jadval 1 da keltirilgan.
jadval 1
Odamlarning ayrim vitaminlarga nisbatan bo’lgan kundalik ehtiyoji, va ularning bajaradigan asosiy vazifasi va tabiiy manbalari.

Vitamin	Kundalik ehtiyoj	Funksiyasi	Asosiy tabiiy manbalari.
Vitamin C (askorbin kislota)	50-100 mg	Oksidlanish qaytarilish jarayonlarida ishtirok etadi.	Sabzavotlar, (karam, yangi kartoshka, bulgarr qalampir, rediska, pamidor, bodiring, lavlagi, sabzi). mevalar (sitrus mevalar-apelsin, limon, mandarin.). Rezavor meva (namatak, chakana, qoragʻat (qora, oq, qizil).).
Vitamin B1 tiamin(anevrin)	1.4-2 4 mg	Markaziy va periferik nerv sistemasi normal ishlashi uchun zarur.	Goʻsht va goʻsht mahsuloti (choʻ chqa, qoromol va qoʻy, jigar, buyrak, balıq, tuxum). Non va non mahsulotlari (qora non, kepagi olingan bugʻdoy non, vitamin bilan boyitilgan un noni, yorma, suli, grechiha, gruch) Meva sabzavot (koʻkat, koʻk noʻxat, kartoshka, karam).
Vitamin B2 Riboflavin	1,5-2.5 mg	Oksidlanish qaytarilish reaksiyalariga ishtirok etadi.	Goʻsht va goʻsht mahsuloti (goʻsht, jigar, buyrak, miya, tovuq tuxumi). Non va non mahsulotlari (qora non, yorma, gruch, bugʻdoy). Sut va sut mahsulotlari (sut, tvorog, pishloq). Mevalar (kartoshka, namatak, karam sabzi).
Vitamin B 6 (piridoksin)	2.0-2.2 mg	Aminokislotalar, yogʻ kislotalar va toʻyinmagan lipidlarning sintezida va metabolizmida ishtirok etadi.	Balıq, loviya, tariq, kartoshka.
Vitamin PP (nikotin kislota)	15-25 mg	Hujayraning oksidlanish qaytarilish reaksiyalariga ishtirok etadi.	Jigar, mol goʻshti, buyrak, choʻchka goʻshti, non va non mahsulotlari, don, balıq.
Vitamin H(Biotin)	0.1-0.3 mg	Aminokislotalar, lipidlar, uglevodlar, nuklein kislotalar sinteziga ishtirok etadi.	Petrushka, ismaloq, non, tvorog, c jigar.
Vitamin B2(Pantotetan)	5-10 mg	Oqsillar, lipidlar, uglevodlar, sinteziga ishtirok etadi.	Jigar, buyrak, mol goʻshti, sut va pishloq.
Vitamin A retinol	1.5-2.5 mg	Hujayra mebranalarida ishtirok etadi, bu insoning oʻsishi rivojlanishi, shilliq pardalarning ishlashi uchun zarur, fotoretsepsiyada ishtirok etadi.	Balık yok, balık jigari, sut, tuxum, saryogʻ.
Vitamin D(kalsiferol)	20 -25 mkg	Qondagi kalsiy va fosfor tartibga solish, suyaklar va tishlar ni mineralizatsiyasini taminlaydi.	Balıq yogʻi, jigar, sut, tuxum,

jadval 1 dan ko’rinib turubdiki, odamlarning keltirilgan vitaminlarga bo’lgan ehtiyoji juda kam miqdorda, yani 20-25 mkgdan 100 mg gacha bo’ladi, ular fermentlar tarkibida koferment sifatida kirganligi sababli hujayra va to’qima miqyosida kechadigan oksidlanish qaytarilish jaroyonida aminokislotalar, oqsillar, lipidlar karbon suvlarning o’zaro almashinuv reaksiyalarida ishtirok etadi. Ularning tabiiy manbalari o’simlik mahsulotlaridan meva sabzavot, poliz mahsulotlari, g’allasimon va dukkalilarning urug’lari hayvon mahsulotlari go’sht, jigar, tuxum, saryog’, sut va sut mahsulotlari va boshka kunlik istemol kilinadigan mahsulotlar hisoblanadi.

1.