Агробизнесни ташкил этиш ва бошқариш тдау-2020 Ўзбекистон республикаси
Download 1.13 Mb.
|
Дарслик-Ўрмон хўж.
- Bu sahifa navigatsiya:
- 14.2.3-расм.
- 14.2. 4- расм.
Бошқарув қарорларининг таснифи
14.2.3-расм. Бошқарув қарорлари қуйидага унсурлардан ташкил топади Менежер ўзи эришмоқчи бўлган натижалар ўзгаришлари характерига боғлиқ ҳол-да, доимо қарорлар қабул қилиш жараёнига кимнидир жалб этади. Бунда шуни қайд этиш керакки, менежер томонидан ўз бошқарув ус-лубини танлаш ҳам онгли равишда, ҳам онгсиз равишда амалга оши-рилиши мумкин: фикрлаш доираси етарлича юқори, қатъий, мосла-шувчан менежер ҳар хил вазиятларда ёки турли шахслар (гуруҳлар) билан муносабатларда турлича бошқарув услубларидан фойдаланиш-га ҳаракат қилишади. Юқорида таъкидланган хусусиятларга эга бўл-маган менежерлар эса, одатда ўшандай турдаги муаммолар устида чуқур ўйланмасдан, ўзларининг бу ҳаракатларини қуйидаги сўзлар «…бу йўлнинг ечими шундай...» ёки «…Ахир мен ўзимни ўзим ўзгартира олмайманку…» билан оқлашга ҳаракат қилишади.Бундай менежерлар ўзлаштириб олган бошқарув услублари ҳамиша сақланиб қолади. Бошқарув услублари агар улар самарали бўлса яхши, сама-расиз бўлса ёмон ҳисобланади. Бундан ташқари менежер тушиб қол-ган вазият доирасида, вазиятни муҳимлаштириш, кўпинча шуни кўр-сатадики, баъзида айтайлик демократик бошқарув услубидан фойда-ланиш умуман мантиқсиз ҳисобланади, ваҳоланки бундай услуб кўп-чилик шахслар онгида энг жозибадор услуб деб ўрнашиб қолган. Мисол учун, менежер билан қарор қабул қилишга жалб этилган шахс касбий тайёргарлик даражаси ўртасида катта узилиш мавжудлиги вазияти назарда тутилади. Бундай шароитларда «демократизм» оддий ўйинга айланиб қолиб, иш вақтини беҳуда сарфлашга олиб келади. Менежернинг қарор қабул қилишда қандай аниқ процедурадан фойдаланишига боғлиқ ҳолда, унинг индивидуал бошқарув услубини аниқлаш мумкин бўлади. Агар менежер қарор қабул қилишда якка ҳолда – бу жараёнга ўз ҳамкасбларини, ижрочиларни жалб этмасдан, уларнинг розиликларини олмасдан амалга оширса, бундай бошқарув услуби авторитор деб аталади. Бунга тўлиқ тескари бўлган бошқарув услуби эса либерал (liberalist – лотинча сўз бўлиб, эркин маъносини англатади) бошқарув услуби дейилади. Бундай услубда менежер қарор қабул қилишдаги ўз ваколатини тўлиқ ёки қисман қўл ости-дагиларига беради. Тўлиқ либерализм менежернинг профессионализ-мини йўқлигини англатади. Демократик бошқарув услуби қарорлар қабул қилишда коллектив (жамоа) шаклидан фойдаланишни назарда тутади. Бу услубда қарорлар овозга қўйиш орқали қабул қилинади ва ун-да овоз берувчиларнинг ярми плюс бир овоз ёки 75 фоиздан кам бўл-маса қабул қилинган ҳисобланади. Қарор қабул қилишнинг бу услуби йиғилишларда, мажлисларда фойдаланилсада, амалий бошқарувда жуда кам қўлланилади. Юқоридаги усуллардан ташқари амалда қарорлар қабул қилишда келишув услубидан ҳам фойдаланилади. Менежерлар бундай усулга мурожаат қилишда ўз ҳамкасблари ёки ижрочилар билан қабул қили-наётган қарор варианти билан уни қабул қилинмасдаг олдин келишиб олишади. Келишув услубини амалдаги менежерлар фаолиятида икки ассо-сий шаклини учратиш мумкин. Биринчи шаклида менежер қабул қил-моқчи бўлган қарорнинг лойиҳа йўналиши, мазмунини ўз бўйсунув-чиларига олдиндан маълум қилади. Бундай ҳолдаги келишув шуни англатадики, менежер ўзини тайёрланаётган қарорни унинг бўйсунув-чилари маъқуллашлари ёки маъқуллмасликларига тайёрлайди. Шу йўл билан қарор ижросида иштирок этувчиларнинг «рози» ёки «қар-ши» бўлганларни аниқлаб, улар билан маслаҳатлашиб ишончли қарор қабул қилишга эришади. Бошқарув қарорини қабул қилишдаги келишув усулининг иккин-чи шаклида эса амалдаги менежер қарор лойиҳасини ўзи тайёрлайди, шу қарорни ижро этувчи асосий ижрочилар билан келишиб олинади ва уларнинг талаб ва таклифларини менежер хоҳласа қарор лойиҳа-сига киритади, хоҳламаса ўз қарорига уларни рози бўлишга келиш-тиради. Бошқарув қарорларини қабул қилишнинг келишув услубининг аж-ралиб турувчи ўзига хос хусусияти бўлиб, икки омил юзага чиқади: Маълум қарорни қабул қилиш фаоллиги (инициатива) ҳамиша ёки деярли ҳамиша менежерлардан чиқади; Қарорлар авторитор асосида қабул қилинадими, қарор ишлаб чи-қиш процедурасига бошқа шахслар, ижрочилар жалб этиладими бун-дан қатъий назар менежер қарорни якка ҳолда қабул қилади ва бу қарорнинг ижро этилиши билан боғлиқ барча маъсулиятни ўз бўй-нига олади. Ўта мураккаб, ностандарт ва кам учраб турадиган масалаларни ҳал этишда менежерлар келишув услубига мурожаат этишади. Бунда қўлланилаётган усул бошқа бошқарув усуллари – экспериментал, мо-деллаштириш, табиийки қўшимча ҳисоб деталлари билан олиб бори-лиши мумкин. Бундай вазиятларда менежерлар қарор қабул қилиш жараёнига юқори квалификацияли мутахассисларни жалб этиб, улар-нинг фикрлари, таклифларидан қарорни қабул қилишда самарали фойдаланишга ҳаракат қилишади. Мисол учун, менежер олдида фаолият профилини ўзгартириш, янги бозорни ўзлаштириш, ҳамкорларни алмаштириш, ташкилотни қайта шакллантириш каби муҳим муаммоларга дуч келганида тавак-кални камайтириш учун ҳам қарор қабул қилишга у ўз бўйсунув-чилари, ўзи юқори баҳолайдиган мутахассисларни жалб этишга ҳара-кат қилади. Бошқарув қарорларини қабул қилишда фойдаланиладиган проце-дураларнинг барча имкониялари нуқтаи назаридан уларни тизимга келтириш мумкин. (11.2.4. расм). Авторитор Либерал Демократик Келишув 14.2. 4- расм. Бошқарув услублари. Идеал ёки унга яқин бошқарувчи нуқтаи назаридан қатъий бош-қарув услубидаги менежер образи юзага чиқиб, бошқарув қарор-ларини ишлаб чиқиш ва қабул қилишда ўз бўйсунувчилари ташаббус кўрсатишга имкон берадиган, бошқарувда келишув услубини қўллай-диган айнан шундай бошқарувчилар бошқарувнинг юқори даражаси-ни таъминлайди. Авторитор бошқарув усули ёки келишув, демократик, либерал бошқарув усуллари менежер фаолиятининг бошқа тарафини, аниқроғи – унга хос бўлган одат: бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш жараёнига ўз ижрочиларини иштирок этишга рухсат этиш керакми ёки керак эмасми деган саволни аниқлаб беради. Ўзини касбий бошқарув фаолиятига тайёрлаётган ёки у билан шу-ғулланаётган шахс, ўзидаги қаттиқ ёки юмшоқроқ бошқарув услу-бини тўғридан-тўғри қарши қўйилган инсоннинг индивидуал хусу-сиятлари – унинг эрки, хоҳишини ўзгартира олармикан? Айнан ана шу масала бошқарувчининг шаклланишида муҳим роль ўйнайди(3.9, 3.13, 3.39) . Менежернинг бошқарув қарорларини қабул қилиш жараёнига бошқаларни жалб этиш ёки этмаслигини белгилаб берувчи бошқарув услублари менежернинг ўз шахсий бошқарув идеологиясининг ўзга-риши ҳисобига ўзгариши мумкин. Бу маънода бошқарув услубининг ўзгариши психологик муаммонинг юзага келишида намоён бўлади. Менежер ўзининг шахсий фикрлаши доираси билан психологик ўзгаришларга рационал таъсир ўтказиши мумкин. Download 1.13 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|