Ajiniyoz nomidagi

Kostyum  (ital.  costume  –  urf-odat,  fe’l-atvor)  –  bu  insonning  ijtimoiy,  milliy,  hududiy 
mansubligini,  uning  jinsi,  yoshi,  kasbini  aks  ettirib  turuvchi,  yagona  g‘oya,  maqsad  va  vazifa 
bilan  birlashtirilgan  buyumlar  va  elementlar  tizimidir.  Kostyum  maishiy  turmush  tarzi  bilan 
bog‘liq bo‘lib, muayyan tarixiy davr, xalq yoki elatning ijtimoiy ahvoli, urf-odatlari, an’analari, 
muayyan insonning jamiyatdagi tutgan o‘rnini, xulqi va fe’l-atvorini, o‘ziga xos xususiyatlarini 
aks  ettiradi.  Muayyan  inson  yoki  ijtimoiy  guruh  bilan  bog‘liq  bo‘lgani  uchun,  kostyum  ham 
kiyim kabi himoyaviy va utilitar-amaliy vazifalarni bajaradi. Lekin kostyumning muhim vazifasi 
–  axborot  funksiyasidir,  chunki  kostyum  o‘zaro  muloqot  turlaridan  biri  bo‘lib,  atrofdagilarga 
insonning  ijtimoiy  ahvoli,  siyosiy  qarashlari,  diniy  mansubligi,  badiiy  didi  va  madaniyatini 
bildirib turadi. Bundan tashqari kostyum quyidagi vazifalarni bajaradi:  
odamning  yoshi  haqida  ma’lumot  beradi.  Ma’lumki  zamonaviy  yevropacha  kostyum 
insonning  yoshini  aniqlashi  yoki  berkitishi  mumkin,  milliy  kiyimlar  insonning  yoshini  ochiq-
oydin ko‘rsatib turadi, masalan kiyimning rangi, bichimi, bosh kiyim turi vositasida va hokazo;  
odamning  jinsi  va  ijtimoiy  ahvoli  to‘g‘risida  ma’lumot  beradi.  Deyarli  hamma  milliy 
kostyumda  insonning  nafaqat  jinsi,  balki  uning  oilaviy  ahvoli  ham  aks  etib  turadi:  uzatiladigan 
qizmi  yoki  unashtirilganmi,  turmushga  chiqqan  ayolmi  yoki  bevami  va  hokazo.  An’analarga 
tayangan jamiyatda o‘ziga xos bo‘lmagan kiyimni kiyish qat’iyan mumkin bo‘lmagan. Hozirgi 
zamonda kostyumning bu vazifasi deyarli yo‘q bo‘lib ketdi: kostyumiga qarab odamning nafaqat 
oilaviy ahvoli, hattoki ba’zan jinsini ham aniqlab bo‘lmaydi;  
odamning qaysi ijtimoiy tabaqaga, sinfga yoki guruhga mansubligini (sinfiy jamiyatda), o‘z 
ijtimoiy mansubligini namoyish qilishini yoki yashirishini ko‘rsatadi;  
odamning  kasbini,  faoliyat  turini  ko‘rsatadi.  Bu  ayniqsa  tarixiy  kostyumda  yaqqol 
namoyon  bo‘ladi:  olimlar,  din  arboblari,  mansabdorlar,  tabiblar,  qozilar,  hunarmandlar, 
dehqonlar  va  hokazolarning  kiyimlari  bichimi,  materiali  va  rangiga  ko‘ra  bir-biridan  ajralib 
turgan.  Zamonaviy  kostyumda  bu  funksiya  ko‘proq  ishlab  chiqarish  kiyimlarida  namoyon 
bo‘ladi, maishiy kiyimda esa deyarli ko‘rinmaydi, lekin kostyumiga qarab rasmiy kishilar bilan 
«erkin kasb» egalarini osongina ajratib olish mumkin;  

---

8 
 
-  hududning  iqlimiy  xususiyatlarini  va  aholining  turmush  tarzini  aks  ettiradi.  Masalan 
sahroyi arablarning kostyumi yoki Uzoq Shimol xalqlarining kostyumi iqlim sharoitini ko‘rsatib 
turadi;  
-  diniy  mansubligini  bildiradi.  Masalan,  Hindistonda  ilgari  faqat  musulmonlar  bichib 
tikilgan  kiyim  kiyishgan,  hindlarning  kiyimlari  esa  burmalangan  matolardan  iborat  bo‘lgan; 
Fransiyada  XVI  asrda  kostyumiga  ko‘ra  katoliklarni  gugenotlardan  ajratish  mumkin  bo‘lgan. 
Hozirgi zamonda ham kostyumning bu funksiyasi saqlanib qolgan, lekin ilgarigidek ahamiyatga 
ega emas.  
Hozir  yevropacha  tipdagi  zamonaviy  kostyumlarning  biron  bir  aniq  funksiyasini  aniqlash 
qiyin.  Kostyum  ko‘p funksiyali bo‘lib,  funsiyaning o‘zi  esa ko‘p ma’noli bo‘lib qoldi. Shunga 
qaramay  kostyum  ilgarigidek  estetik  funksiyani  bajaradi.  Bu  ma’noda  kostyum  muayyan 
insonning estetik didini bildiradi hamda shu davrga xos bo‘lgan go‘zallik tushunchalarini o‘zida 
aks  ettiradi.  Kostyumni  individual  ravishda  tanlanishi  (nafaqat  kiyimning  uslubi,  ranglarining 
yoki  alohida  predmetlarining  o‘zaro  uyg‘unligi,  balki  insonning  gavda  tuzilishiga  va  tashqi 
ko‘rinishiga,  kiyilish  o‘rniga  mosligi)  odamning  bilimliligi,  va  umumiy  madaniyati,  ijtimoiy 
kelib chiqishi haqida ma’lumot berib turadi.  
Zamonaviy  kostyumni  loyihasini  tayyorlashda  avvalo  uning  qaysi  funksiyalari  ustun 
bo‘lishi kerakligi e’tiborga olinishi lozim va bu bilan kostyumning konstruktiv yechimini ham, 
material tanlashni ham, obrazli yechimini ham hal etish mumkin. Buyumni loyihalashga bunday 
yondoshuv «funksional yondoshuv» deyiladi. bunda buyum emas, uning iste’molchiga beradigan 
foydasi  loyihalanadi  (bunday  nuqtai-nazardan  qaralganda,  bashang  ko‘ylak  emas,  yaxshi 
kayfiyat yoki lab bo‘yog‘i emas, balki go‘zalroq bo‘lish imkoniyatini loyihalamoq kerak). Ilgari 
aytib o‘tilganidek kiyim – bu iste’mol buyumi va ko‘pincha ommaviy ravishda yoki individual 
tartibda  ishlab  chiqariluvchi  mahsulot.  Bu  mahsulotlarning  loyihasini  yaratuvchilar  libos