Ajiniyoz nomidagi

qonuniyatlari. Modaning taraqqiyoti ob`ektiv ijtimoiy 
– 
psixologik 
qonuniyatlari
 
bilan  bog`liq: biofiziologik o`zgarishlar, akselratsiya, 
ijtimoiy 
psixologiyaning 
o`zgrishlar. 
Moda tadqiqotchilari moda taraqqiyotida muayyan qonuniyatlarini aniqlashdi: ijtimoiy – 
tarixiy  hodisalari  bilan  modani  bog`likligini;  modani  internatsionalizatsiyalanishini;  modani 
demokratizatsiyalanishini; modani tez tarqalishini; modani tsiklsimon rivojlanishini. 
Moda  taraqqiyoti  ijtimoiy-tarixiy  hodisalari  bilan  bog`liqligi  kuzatilmoqda:  ijtimoiy  va 
siyosiy  o`zgarishlar;  san`at,  fan  va  texnikada  inqilobiy  tub  o`zgarishlar.  Modani  darhol 
o`zgarishlariga  siyosiy  inqiloblar,  yirik  tarixiy  o`zgarishlar  (urushlar)  sabab  bo`ladi.  Jamoaning 

---

25 
 
e`tiborini  o`ziga  tortadigan  barcha  siyosiy  hodisalar  modada  yangi  standartlar  va  namunalarni 
paydo bo`lishiga sabab bo`ladi. 
Moda 
internatsional 
hodisa, 
unga 
chegara 
yo`q. 
Xalqaro 
aloqalarni 
va 
ommaviy 
axborot 
vositalarni 
rivojlanishi, 
xalqaro 
bozorni 
shakllanishi 
modani 
internatsionalizatsiyalanishiga 
asos 
yaratadi. 
XVI 
asrda 
ispan 
modasi 
butun 
Evropa 
modasi 
bo`lishi 
bilan 
bu 
jarayon 
boshlandi. 
XVII 
asr 
oxiridagi G`arbiy Evropani 
shahar kostyumida va XIX asr qishloq 
kostyumida  milliy  xossalari  amalda  yo`qolgandi.  Evropa  modasi  paydo  bo`lib,  jahon  modasiga 
aylandi. “Global moda” tushunchasi paydo bo`ldi, dizaynda moda - internatsional uslub. Radio, 
televidenie,  global  komp`yuter  tarmog`i  bu  jarayonga  o`z  hissasini  qo`shdi.  Ular  yodamida  er 
yuzida yangi moda to`g`risida ma`lumot tez vaqtda ma`lum bo`ladigan bo`ldi. 
Ammo  ekologik  muammolar  modani  globallashiga  boshqacha  qarashiga  majbur  qildi. 
Boshqa  mamlakatlarga  amerikan  madaniyatini  yoyilishi  tanqidlanmoqda.  Hattoki  G`arbiy 
Evropada madaniyatni “amerikanlash”iga qarshilik kuchaymoqda. 
Internatsional moda g`arbiy standartlarga 
turmushsh 
tarzini 
yo`naltirgan 
yangi xossalarga ega bo`ldi: turli xalqlarning madaniy 
an`analariga  o`ziga  xos  qiziqish  paydo  bo`ldi,  chunki  zamonaviy  dunyo  –  bu  milliy  va 
mintaqaviy  madaniyatlarning  ko`pligi,  ular  zamonaviy  tsivilizatsiya  uchun  avlodlarimizdan 
qolgan  bebaho  yodgorlik  va  boylik.  Madaniy  sabr-toqatlik  va  etnik  plyuralizm  zamonaviy 
madaniyatni muhim yutug`i bo`ldi. 
Kiyim 
ommabop 
ishlanishi, 
ommabop 
madaniyatni 
shakllanishi 
modani 
demokratizatsiyalanishiga 
asosni 
barpo 
etdi. 
YAngi 
moda 
standartlari 
va 
namunalari 
barcha 
ijtimoiy 
guruhlar 
uchun 
moyil 
bo`ldi, 
chunki 
zamonaviy 
ishlab 
chiqarish 
imkoniyatlari 
yangi 
modani 
tez 
ishlab 
chiqarishga 
va 
iste`molchilarga 
taqdim etishga imkon beradi. Ommaviy axborot 
vositalarini rivojlanishi ham yangi moda paydo bo`lgani to`g`risida ma`lumot olishga imkoniyat 
beradi. 
Ommabop  bozori  va  zamonaviy  axborot  vositalari  modani  tez  tarqalishiga  sabab  bo`ldi 
va moda tsikllarini qisqarishiga olib keldi. 
Moda taraqqiyotida tsiklsimonlik muhim qonuniyatidir. Moda 
rivojlanishida  terbanish  va  ritmlarning  mavjudligi,  moda  o`zidan  o`zi  tashkillanish  mexanizmi 
borligini tasdiqlaydi. 
YAngi  moda  standartini  joriy  etishlish  jarayoni  va  tasdiqlanishi,  ya`ni  moda  tsikllarini 
almashishi,  modali  innovatsiyasi  deb  nomlanadi.  Innovatsiya  moda  standartida, moda ob`ektida 
va  ob`ektni  (insonda,  kiyimda  moda  ob`ektlarida  o`zgaradigan  xossalari  quydagilar:  rang, 
uzunlik,  hajm  va  b.)  yoki  faqat  standartni  (masalan,  libosning  qandaydir  odatiy  detalini  yangi 
usulda qo`llash) o`zgarishiga yoki ob`ektdan voz kechishga olib keladi. 
Modaning innovatsiyasini har xil usullar bilan ijro etilishi mumkin: 
-  an`ana 
orqali, 
qachonki 
moda 
namunasi 
utmish 
modadan 
taqlid 
etish 
(retro moda); 
-  boshqa 
madaniyatlardan 
yoki 
madaniyat 
sohalaridan 
taqlid 
etish. 
Libosda 
yangi 
moda 
g`oyalar, 
uslublar 
va 
elementlar 
tasviriy 
san`atdan 
(masalan, 
1930yy. 
modasida 
syurrealizm 
uslubiy 
yo`nalishi), 
“ekzotik” 
mintaqalardan 
(modada 
etnik 
uslubi), 
yoshlar 
submadaniyatidan 
(1990 
yy. 
granj 
uslubi) 
paydo bo`ldi; 
-  ixtirolar 
orqali 
(innovatsiya) 
- 
modada 
chinkam 
yangi 
elementlarni 
yoki 
elementlarni  yangicha  kombinatsiyalash.  Ko`pincha  bu  usul  yangi  materiallar  va 
texnologiyalar 
paydo 
bo`lishi 
bilan 
bog`liq. 
SHunday 
“kashfiyotlar” 
sifatida 
1930 
yy. 
E.Skap`yarelli 
taqdim 
etgan 
plyonkadan 
ishlangan 
kiyimi, 
1960 
yy. 
P.Rabanani 
plastik 
va 
metalldan 
ishlagan 
kiyimi, 
mini-moda, 
kiyimnig 
yangi konstruktsiyalari va b. 
Moda tadqiqotchilari modada quyidagi tsikllarini aniqlashdi: 

---

26 
 
-  yangi 
moda  paydo  bo`lishi 
bir  necha  bosqichlardan  iborat: 
yangi 
modani 
ixtiro etilishi, unga nom berilishi, moda peshqadamlarni paydo bo`lishi; 
-  modani  ommabop  tarqalishi  (taqlid  bosqichi,  “chupqi”,  adaptatsiyasi)  ikki  bosqichdan 
iborat: modaga norasmiy peshqadamlari va so`ng ko`pchilik qo`shiladi; buyum ommabop ishlab 
chiqarilganda moda o`ziga xosligini yo`qotadi, peshqadamlar yangi modani qidirib topadi; 
-  moda 
inqiroz 
bo`lganda 
bu 
kiyimlarni 
odatda 
“konservatorlar” 
(modadan 
ortda qolganlar) kiyishadi. 
Bozor iqtisodida modani o`ziga xos  roli  -  iste`mol tsikllarini qisqarishiga sabab bo`ladi. 
Buyumlar  imidjini  ongli  ravishda  tez  o`zgartiriladi,  buyumlar  dizayni  loyihalaganda  estetik  va 
fizik  eskirishini  nazarda  tutilib.  SHu  bilan,  ishlab  chiqaruvchi  buyumlar  bilan  foydalanish 
muddatini  kamaytirib,  yangilarni  sotib  olishga  majbur  etadi  (kommertsiya  dizaynida 
rivojlantirilgan eskirish kontseptsiyasi).