Ajiniyoz nomidagi

Modaning ijtimoiy mohiyati. Ijtimoiy voqea sifatida moda ikki asosiy funktsiyani bajaradi 
– prestij va boshqaruvchi. 
Modani  prestij  funktsiyasi  insonga  o`z  real  ijtimoiy  xolatini  yoki  uni  yuqriroq  qilib 
ko`rsatishga  imkon  beradi  Modali  kostyum  atrofdagilarga  insonni  muayyan  ijtimoiy  guruhga 
mansubligini  namoyon  etadi  (masalan,  ossur-bobilliklar  kiyimida  qirmizi  rangli  shokila, 
rimliklarda  qirmizi  rangli  toga,  o`rta  asr  kiyimlarida  kashtalangan  gerb,  XVII  asr  zodagonlarni 
shlyapalrdagi pat rangi va poyabzlning qizil poshnasi, XIX asrda juda yaxshi sifatli tikilgan frak 
va b.). 
An`anaviy 
va 
imtiyozli 
tabaqalar 
hokimiyatida 
ijtimoiy 
guruhlar 
kostyumida 
odat 
va 
huquq 
qat`iy 
cheklangandi. 
Masalan, 
o`rta 
asr 
Evropada 
past  tabaqalarga  yorqin  rang  kiyim  kiyish  man  etilgandi.  Kostyumda  muayyan 
material, 
bezak, 
shakllarni 
qo`llash 
qirol 
bo`yrug`i 
bilan 
belgilanardi. 
1480 
yilda frantsuz qiroli Karl VIII 
zarbof va kumush kimxobni faqat 
zodagonlar  kiyimida  qo`llanishi  mumkin  edi,  u  hattoki  poyabzal  uchining  uzunligini  ijtimoiy 
xoliga ko`ra belgilagandi. Modada tenglik faqat demokratik jamiyatlarda bo`ladi. 

---

29 
 
Xozirgi 
jamiyatda 
o`rta 
sinf 
etakchi 
rol` 
o`ynaydi, 
u 
moda 
qonundori 
bo`ldi. 
Aynan 
o`rta 
sinf 
modada 
koniformizm 
tarqatuvchisi 
bo`ldi. 
Endi 
jamiyatnig 
elitasi 
va 
marginallari 
(bomjlar, 
daydilar) 
ommabop 
modasidan xoli va atrofdagilarning fikridan qaram 
emas bo`lishdi. 
SHuning  uchun  moda  ko`pincha  past  tabaqalarda  yoki  elitada  to`g`iladi,  chunki  ular  odat  va 
ana`nani buzishadi. 
Zamonaviy moda – bu bitta standart emas, balki ko`p modalar. Ammo, moda namunalari 
muayyan ijtimoiy guruhlariga mansub. 
Modaning 
boshqaruvchi 
funktsiyasi 
bir 
tomondan 
jamiyatda 
tengsizlikni  ko`rsatadi,  ikkinchi  tomondan  esa  –  har  xil  ijtimoiy  guruhlar  orasida  tengsizlikni 
yumshatadi zamonaviy demokratizatsiyalanishni omili bo`lib. 
Iqtisodiy  yuksalish  davrida  iste`mol  o`z  chuqqisiga  erishadi  –  insonlar  o`z 
muffaqiyatlarini  prestij  markali  va  firmalarning  buyumlarini  harid  qilishadi  (masalan,  1980  yilda 
SHanel`, Versachi, Moskino  firmalarning  kiyimlari  elitar  deb  hisoblangan).  Dj.Armani,  CHerutti 
yoki Xugo Boss firmalrning klassik kostyumlarni yappilar (birjada spekulyatsiya qilish natijasida 
tez  boyib  ketgan  yoshlar)  kostyumi  bo`lgan.  1990  yillarda  yangi  iqtisodiy  bum  ko`r-ko`rona 
dabdabalikka  berilib  ketishga  olib  keldi  –  “glamur  minimalizm”,  “xippi-shik”  uslublari  yuqori 
maqomini va moddiy imkoniyatlar timsoli bo`ldi. Modaga prestij markalar kirdi, “logomaniya” 
tarkaldi, logotiplar libosda naqsh va bezakka aylandi. 
Inqiroz davrida bu tamoyil so`sayadi. YUqori tabaqali sinflar past yoki o`rta sinflarga taqlid 
etishadi.  Masalan,  1990  yillarni  boshida  elita  past  tabaqalarga  o`xshab  kiyinishgan,  atoqli 
shaxslar  futbolka  va  yirtilgan  djinsni  kiyishgan  va  muxtojlarga  yordam  berish  bilan 
shug`ullangan. Moda – ommabop muamola shakli. 
Moda 
– 
kommunikatsiya 
shakli 
sifatida. 
Moda 
faqat 
ijtimoiy 
maqomni 
namoyish 
etmasdan, 
balki 
odamlar 
orasida 
aloqa 
qilish 
vositasi, 
ijtimoiy 
qarashlar 
yoki 
norozilikni 
ta`qidlash 
usuli, 
ommabop 
kommunikatsiya shaklidir. Modada guruh 
orasida va guruhlar orasida 
kommunikatsiya bo`ladi. Moda asosiy ijtimoiy – psixologik aloqa mexanizmlari bilan bog`liq – 
ishontirish, ta`qlid etish, xurmat qilish, inontirish. 
Moda tarixida taqlid etishda xurmat va musobaqa muhim stimullari bo`lgan. Xurmatdan 
taqlid  etish  asosan  mutloqlik  davrlarda  bo`lgan,  unda  qirolning  didi  boshqalar  uchun  namuna 
bo`lgan.  SHuning  uchun  qirollar  va  uni  yaqinlari  moda  qonundorlari  bo`lgan  (masalan,  XVII 
asrda  Frantsiya  qiroli  Lyudovik  XIV  modaga  katta  ta`sir  etgan).  Burjuaziya  jamiyatida  bu  rol` 
taniqli  shaxslarga  o`tdi. XIX  asrda  akterlarga  (Tal`ma,  Mariya  Tal`oni,  Sara  Bernar),  shoirlarga 
(lord  Bayron),  siyosiy  arboblarga  (Simon  Bolivar,  Djuzeppe  Garibal`di),  XX  asrda 
kinoyulduzlarga,  mashhur  pop  va  rok-musiqachilarga,  top-modellarga,  siyosatchilarga  taqlid 
etishgan. Odatda har bir ijtimoiy guruhni taqlid etadigan o`z namunalari bo`lgan. 
Jamiyatda 
baravariga 
musobaqa 
uchun 
ham 
taqlid 
mavjud 
bo`lgan. 
Taqlid 
bilan 
birga 
ayrim 
shaxslarni 
yoki 
ijtimoiy 
guruhlarning 
bir- 
biriga 
moda 
yordamida 
qarama-qarshiligi 
ro`y 
bergan. 
Moda 
tarixida 
shunday 
misollar 
ko`p. 
Masalan, 
Angliyada 
qirolicha 
Elizaveta 
I 
davrida 
graf 
Esseke 
qirolichani 
oldida 
o`z 
raqibini 
O`olter 
Ralini 
badmon 
qilish 
uchun 
ikki 
ming o`z mulozimlarni Rali kiyimiga o`xshash kiyintirgan; 
XVII asrda 
qirol  Lyudovik  XIV saroy amaldorlarni ingliz qiroli Karl  II kiyimini taqlid  etganini ko`rib,  o`z 
malaylarini shu kiyimga kiyintirgan, amaldorlar oldida ingliz modasini badmon qilib.