Aktivlar auditi aktivlar auditi reja

11.6. Nomoddiy aktivlar auditini tashkil etish va o’tkazishning umumiy tartibi
Nomoddiy aktivlar auditining maqsadi buxgalteriya hisoboti «nomoddiy aktivlar» moddasining ishonchlilik darajasi to’g’risida fikr shakllantirish va korxonada qo’llanilayotgan nomoddiy aktivlarni hisobga olish uslubi hamda soliqqa tortish bilan bog’liq muomalalarning O’zbekiston Respublikasida amal qilayotgan qonunchilikka muvofiqligini aniqlashdan iborat.
Nomoddiy aktivlar auditining ketma ketligi³:
A. Umumiy muolajalar. Testlar nazorat quroli.

1. 
   Ichki nazorat tizimi bo’yicha test o’tkazish (INT);
   
2. 
   Buxgalteriya hisobi tizimi bo’yicha test o’tkazish (BHT);
   
3. 
   Buxgalteriya hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatining tahlili;
   
4. 
   Soliq hisobi maqsadi uchun tuzilgan hisob siyosatining tahlili;
   
5. 
   Ishchi schetlar rejasini tahlil qilish;
   
6. 
   Buxgalteriya balansi va buxgalteriya hisob registrlaridagi ko’rsatkichlarni bir xilligini tekshirish;
   
7. 
   Xujjatli tekshirishda tanlab olish miqdori va tuzilishi aniqlash.
   

B. Mohiyati bo’yicha tekshirish muolajalar.

1. 
   Inventarizatsiya;
   
2. 
   Shartnomalarni ko’rib chiqish (tekshirish);
   
3. 
   Nomoddiy aktivlarni kirimi va chiqimi hisobini hujjatlashtirilishini to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshirish;
   
4. 
   NMA kiritilish kriteriyasiga mosligini tekshirish;
   
5. 
   NMA baholash va kirimini hisobda qayd etilishini qonunchilikka va hisob siyosatiga mosligini tekshirish;
   
6. 
   NMA hisobi va amortizatsiya hisoblashning to’g’riligini va hisob siyosatiga mosligini tekshirish;
   
7. 
   Tekshirilayotgan davr muomilalarining to’g’riligini tekshirish;
   
8. 
   Sotib olingan va chiqib ketgan NMA bahosini hisob ma’lumotlari bilan solishtirib tekshirish;
   
9. 
   Hisobotlardagi muhim axborotlarning oshkor qilinishini tekshirish;
   
10. 
    Xato va kamchiliklarni taxminiy ro’yxati;
    
11. 
    Tizimli (sistemali) kamchiliklar to’g’risida ma’lumot;
    
12. 
    Tanlab tekshirish natijalarini tahlili;
    
13. 
    Me’yoriy hujjatlar bo’yicha aniqlangan kamchiliklar ro’yxati;
    
14. 
    Nomoddiy aktivlarni auditi bo’yicha xulosa.
    

Nomoddiy aktivlar auditi jarayonida quyidagilar amalga oshiriladi:

1. Nomoddiy aktivlar mavjudligi ustidan nazorat o’rnatilishini aniqlash (mulkiy ob’ektlarni nomoddiy aktivlar qatoriga olib borishning to’g’riligi; mavjudligini va muomalalarni hujjatlashtirishning to’g’riligini tekshirish; nomoddiy aktivlarni baholashning to’g’riligini tekshirish; inventarizatsiya qilish; hisobot ko’rsatkichlarining sintetik va analitik hisob ma’lumotlariga mosligini aniqlash);
2. Sintetik hisobni yuritish, nomoddiy aktivlarning kirimi va chiqimiga doir muomalalarni soliqqa tortishning to’g’riligini tekshirish (nomoddiy aktivlar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni sintetik hisob registrlarida aks ettirilishi; nomoddiy aktivlar kirimga olinishi va chiqim qilinishiga doir muomalalarni soliqqa tortish masalalari);
3. Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash va hisobda aks ettirish (foydali xizmat muddatini belgilashning asoslanganligi; amortizatsiya hisoblashda qo’llanilgan usullarning qonuniyligi va asoslanganligi; amortizatsiya ajratmalarining hisobda aks ettirilishi).
Yuqorida keltirilgan masalalar bo’yicha etarli ma’lumotlarga ega bo’lish auditorga nomoddiy aktivlar hisobining holatini mustaqil baholash va qoidabuzarliklar hamda amaldagi qonunchilik va belgilangan qoidalardan chetga chiqishlarni aniqlashga imkon beradi.
Auditor nomoddiy aktivlarni tekshirish chog’ida quyidagi ma’lumot manbalaridan foydalanadi:

0. 
   nomoddiy aktivlarni hisobga olishni va ular bilan bog’liq muomalalarni soliqqa tortishni tashkil etish masalalarini tartibga soluvchi asosiy me’yoriy hujjatlar;
   
1. 
   korxonaning hisob siyosati to’g’risidagi buyrug’i (farmoyishi) (nomoddiy aktivlar hisobiga taalluqli qismi);
   
2. 
   nomoddiy aktivlar sintetik va analitik hisobi bo’yicha korxonada qo’llaniladigan hisob registrlari;
   
3. 
   nomoddiy aktivlarga taalluqli muomalalarni hisobga oladigan dastlabki hujjatlar;
   
4. 
   buxgalteriya hisobotlari.
   

Dastavval, auditor korxona hisob siyosatining nomoddiy aktivlarni hisobga olish uslubiyoti bayon qilingan asosiy qoidalari bilan tanishib chiqadi. Bular xususan quyidagilardan iborat: