Ал-хоразмий номидаги

Sintetik schyotlar bo`yicha aylanma vedomost

№	Schyot nomi	Hisobot davri boshiga qoldiq		Hisobot davri oboroti		Hisobot davri ohiriga qoldiq
		Dt	Kt	Dt	Kt	Dt	Kt
1	2	3	4			7	8
	0100	2500		0	350	2150
	1010			290	320
	1030			0	0
	2010			1237	1240
	2800			1200	250
	5010			690	690
	5110	2800		500	2220	1080
	4010			250	0
	4890			0	0
	8300			350	0
	8710			0	0
	8720			0	0
	6810			230	430
	6410			400	22
	6510			650	205
	6710			642	712
	6990		60	250	250		60
	Jami	9415	9415	6689	6689	8512	8512

Sintetik schyotlar bo`yicha aylanma vedomostga hisobot davri boshiga qoldiq o`tgan davrdagi sintetik schyotlar bo`yicha aylanma vedomostning ohirgi qoldig`idan ko`chirib olinadi. Hisobot davri davomida bo`lgan oborotlar summasi analitik schyotlar bo`yicha tuzilgan aylanma vedomostning jamisi ko`chiriladi va hisobot davri ohiriga qolgan qoldiq topiladi. Yuqorida keltirilgan aylanma vedomostdagi uchta juft umumiy summalarni tengligini qo`yidagicha tushuntirish mumkin. Birinchi tenglik (3- va 4-ustunlar) davr boshidagi balans aktiv va passiv qismlaridagi umumiy summaning tengligidan hamda xo`jalik mablag`lari va xo`jalik jarayoni umumiy summasini tashkil topish manbalariga teng bo`lishidan kelib chiqadi. Ikkinchi juft summalarining tengligi (5-va 6-ustunlar) xo`jalik muomalalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida ikkiyoqlama yozish usuliga asosan aks ettirilishi natijasida kelib chiqadi. Uchinchi tenglik (7- va 8-ustunlar) esa birinchi va ikkinchi tengliklarning natijasidan iboratdir. Shu bilan birga, bu ikki sonning teng kelishi hisobot davri ohirida qolgan xo`jalik mablag`lari va xo`jalik jarayoni summalari ularning tashkil topish manbalarining summasiga teng bo`lishiga asoslangandir.

Shunday qilib, birinchi juft tenglikni boshlang`ich balans aktiv va passiv qismlarining tengligi shart qilib kuyadi. Ikkinchi juft tenglik xo`jalik muomalalarining buxgalteriya schyotlariga ikkiyoqlama yozish usuli bilan aks ettirilganligi bilan shartlanadi. Boshlang`ich balans aktiv va passivining tengligi hamda davr davomidagi xo`jalik muomalalarining debeti va krediti bo`yicha aylanma summalarining tengligi uchinchi juft tenglikni taqoza qiladi.
Sintetik hisob schyotlari bo`yicha aylanma vedomostlardan tashqari ayrim sintetik schyotlar bo`yicha ochilgan va yuritilgan analitik schyotlar bo`yicha ham umumlashgan ma’lumotlar olib turiladi. Analitik hisob schyotlari bo`yicha bunday ma’lumotlar sintetik schyotlarda hisobga olingan mablag` va manbalarning har bir turi bo`yicha hisobot davrining ma’lum sanasiga to`g`ri aks ettirilganligini aniqlash uchun zarur. Shuning uchun ham, analitik hisob schyotlari bo`yicha aylanma vedomostlar tuzilib, sintetik hisob schyotlari bo`yicha tuzilgan aylanma vedomosti bilan taqqoslanadi. Talabalarga tushunarli bo`lishi uchun analitik hisob schyotlari bo`yicha aylanma vedomostning tarxi keltiriladi.


Analitik schyotlar bo`yicha aylanma vedomost

№	Mate-rial-lar nomi	O`lchov bir-ligi	Ba-hosi	Hisobot davri boshiga qoldiq		Hisobot davri ichida bo`lgan oborotlar				Hisobot davri ohiriga qoldiq
						Kirim		Chiqim
				M	S	M	S	M	S	M	S
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
	Jami

Aylanma vedomostning hamma ustunlari analitik schyotlardagi ma’lumotlarga asosan to`ldiriladi. Boshlang`ich qoldiq avvalgi hisobot davrining ohiriga tuzilgan aylanma vedomostdan yoki analitik schyot kartochkasidan olinishi mumkin. Hisobot davri mobaynidagi oborot analitik schyotlarda aks ettirilgan xo`jalik muomalalarini jamlash yo`li bilan topiladi va ohirgi qoldiq aniqlanadi. Analitik schyotlarni aylanma vedomostlari xo`jalik mablag`larining ayrim turlari va ularning tashkil topish manbalari harakati ustidan nazorat olib borish imkonini beradi va mulkning butligini ta’minlaydi. Bundan tashqari, aylanma vedomostlar sintetik va analitik schyotlardagi yozuvlarning to`g`rilinigi, o`zaro bir-biriga bog`langanligini solishtirib chiqish hamda analitik hisobning ma’lumotlarini iqtisodiy tahlil qilish va korxona xo`jalik faoliyatiga ta’sir ko`rsatish uchun foydalanish imkonini beradi.

Analitik hisob schyotlari bo`yicha aylanma vedomostlarning o`ziga hos hususiyati analitik schyotlar bo`yicha aylanma vedomostlarning qoldig`i va oborotlari umumiy summasi huddi shu analitik schyotlarni birlashtirgan sintetik schyotlar qoldig`i va oboroti summasiga teng kelishidir. Bu tenglik shuni bildiradiki, sintetik schyotlar bilan analitik schyotlar o`rtasida doimo aloqa saqlanib qoladi, bu narsa yozuvlarni taqqoslash imkoniyatini beradi. Aylanma vedomost (sintetik va analitik) qoldiqlari va oborotlari taqqoslanganda summalar bir-biriga to`g`ri kelmasa, yozuvlarda yoki hisoblanganda xatolikka yo`l qo`yilgan bo`ladi. Bu xatoliklar tezda tuzatilishi shart.
Sintetik hisob schyotlari aylanma vedomostlarning ohirgi ikki (7- va 8-) ustunlari ma’lumotlariga asoslanib, buxgalteriya balansi tuziladi. Chunki aylanma vedomostning bu ustunlaridagi ma’lumotlar sintetik schyotlardagi hisobot davri ohirida qolgan qoldiqni aks ettiradi. Sintetik hisob schyotlari bo`yicha aylanma vedomostlardan tashqari amaliyotda sintetik schyotlar bo`yicha shaxmatli aylanma vedomostlaridan ham foydalaniladi. Ularning mohiyati shundaki, bu vedomostlar schyotlardagi qoldiqlar va oborotlar yig`indisini ko`rsatibgina qolmay, ularning mazmunini va schyotlarning o`zaro bog`lanishini ham aks ettiradi. Ammo shaxmat aylanma vedomostlar amalda kam qo`llaniladi. Chunki korxonadagi har bir schyot bo`yicha shaxmat aylanma vedomostlar qo`llanilsa, u holda ishlash juda noqulay va murakkab bo`ladi. Shunga qaramasdan, buxgalteriya hisobida shaxmatli yozish asoslari keng qo`llanilmoqda. Ular ko`proq guruhlovchi vedomostlarda foydalaniladi. Hisobning jurnal-order shaklini yuritishda ham bu yozuvlarning asosini ko`rish mumkin. Shuning uchun ham shaxmat aylanma vedomostlarining asoslarini kengroq nazariy o`rganish amaliyotda undan unumliroq foydalanish imkoniyatlarini yaratadi. Shuni ham qayd qilib o`tish kerakki, buxgaleteriya hisobining ilg`or shakllari jurnal-order va jadval-avtomatlashtirilgan shakllarda sintetik va analitik hisob schyotlari bo`yicha aylanma vedomostlar tuzishga zaruriyat yo`q. Chunki bu shakllardan foydalanilganda ko`pincha sintetik va analitik hisob schyotlarining ma’lumotlari bir vaqtda bir joyda aks ettiriladi. Natijada ularning oborot va qoldiqlarini bir vaqtda olish va nazorat qilish ta’minlanadi.