Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

“Буюк Россия” – Рус сиѐсий арбоби, иқтисодчи ва файласуф 
П.Струвенинг (1870-1944) геосиѐсий концепцияси. Бу концепцияга 
мувофиқ, империянинг ички ривожи унинг ташқи қудратига 
боғлиқдир. Концепция кадетлар партиясининг ўнг қаноти ва 
корчалонлар орасида ўз тарафдорларига эга бўлган. 
 Буюк Турон – Туркий халқларнинг ягона давлатини барпо 
этишдан иборат геосиѐсий ғоя бўлиб, ХХ аср бошларида Туркияда 
вужудга келган. СССР тарқалгандан кейин туркий давлатларни 
бирлаштириш ғояси қайта жонланди. Бунинг бошида Туркия 
туради. Европа Иттифоқига ассосиатив аъзо бўлган Туркия ХХ 
асрнинг охирларида минтақанинг муҳим давлати ролини ўйнай 
бошлади. НАТО аъзоси бўлган Туркиянинг аскар ва зобитлардан 
иборат 630 минг кишилик катта армияси ҳамда минтақада энг 
кучли ҳарбий-денгиз флоти бор. Туркия Марказий Осиѐ, 
шунингдек Грузия ва Озарбайжон бозорларида Хитой билан 
муваффақиятли рақобат олиб бормоқда. Гарчи Туркия ҳозирча 
Европа Иттифоқига киролмаган бўлса-да, кейинги юз йил ичида 
биринчи марта Жануби-Шарқий Европага иқтисодий экспансияни 
амалга оширишга эришди. 
Буюк Хазар (Каспий) – Совет Иттифоқи тарқалгандан сўнг 
Евроосиѐда яратилган геосиѐсий минтақа. Бу минтақага кўл-денгиз 
соҳилидаги 5 мамлакат – Россия, Қозоғистон, Туркманистон, Эрон 
ва Озарбайжон киради. Жанубий Кавказ ва Марказий Осиѐни 
қамраб олади. Этномиллий ва конфессиялараро зиддиятлар, 
биологик ва энергия заҳираларига бой. Минтақада Буюк Хазар 
нефти ва геосиѐсий таъсир учун кураш параллел лойиҳалар 
(масалан, МДҲ-ГУАМ, нефт нақлиѐти йўллари ва ҳ.к.) мавжудлиги 
билан ажралиб туради. Хазар денгизининг халқаро статуси 
аниқланмагани минтақа давлатлари орасида баҳс-мунозараларга 
сабаб бўлмоқда. 

---

446 
Буюк Хазар нефти – Минтақада геосиѐсий таъсирини 
кучайтиришни истаган давлатлар Хазарнинг катта энергия 
заҳиралари учун кураш олиб бормоқдалар. Бу заҳиралар жаҳонда 
ишлаб чиқарилган нефтнинг 4-6, газнинг 7-10 фойизини ташкил 
этади. 
 Буюк Хитой – Қитъадаги Хитойдан ташқари Гонконг, Тайван, 
Сингапур ва кўп сонли Хитой диаспорасини қамраб олган ўзига хос 
трансмиллий корпорация. Буюк Хитойнинг ЯИМи АҚШнинг 
ЯИМи билан муқояса этилиши мумкин. Қитъадаги Хитой диаспора 
вакилларини анъанавий равишда ўз мамлакатининг фуқаролари 
ҳисоблайди.