Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Валлерстайн Иммануэль – Америкалик мутафаккир, тарихчи, 
социолог ва иқтисодиѐтчи. Жаҳон сиѐсати ва иқтисодиѐти 
тўғрисида кўплаб асарлар, шу жумладан “Ҳозирги жаҳон 
системаси” (1974), “Жаҳон капиталистик иқтисодиѐти” (1979) 
китобларининг муаллифи. Жаҳон системалари назариясини ишлаб 
чиққан. 
 Варшава Шартномаси Ташкилоти (ВШТ) – Европанинг 8та 
социалистик давлати томонидан 1955 йил 14 майда ташкил этилган 
ҳарбий-сиѐсий ташкилот. Янги ҳарбий блокнинг ташкил этилиши 
Европанинг геосиѐсий парчаланишини ва НАТОга қарама-
қаршиликни янада кучайтирди. 1991 йил 1 июлда Прагада ВШТ 
фаолиятини тугатиш тўғрисида баѐннома имзоланди. 
 Вашингтон консенсуси – ХХ аср охиридан бошлаб ХВЖ ва 
бошқа халқаро молия институтлари томонидан ғайриғарб 
мамлакатларига нисбатан амалга ошириладиган иқтисодий сиѐсат 
лойиҳаси. Лойиҳа асосида иқтисодиѐтни давлат томонидан 
бошқаришнинг “эскирган” Кейнс моделини неолиберал монетар 
моделга алмаштириш туради. Монетаризм сиѐсати миллий 
бозорларни трансмиллий капиталга кенг очиб қўйишни кўзда 
тутади. Бу лойиҳани амалга ошириш жаҳон бойликларини ТМКлар 
ва “олтин миллиард” мамлакатлари манфаати йўлида қайта 
тақсимлашни кучайтириш имконини берди. Шарқий Европанинг 
кўпгина таниқли иқтисодчилари Вашингтон консенсуси моделига 
қарши чиқишди. Бунинг сабаби шуки, бундай сиѐсат давлатни 
иқтисодиѐтдан 
суриб 
чиқаришга 
ва 
иқтисодиѐтнинг 
криминаллашувига олиб боради. 
 Веймар истиқболи –Гитлернинг ҳокимият тепасига келиши 
арафасида Германияда шаклланган муҳитнинг такрорланиши 

---

447 
хавфи. Биринчи Жаҳон урушидан кейин ташкил топган Веймар 
республикаси аҳолиси мамлакатининг империя статусини ва 
ўтмишдаги буюклигини бой бергани учун қаттиқ қайғураѐтган, 
иқтисодий тушкунлик ва ишсизликдан қийналаѐтган эди. Натижада 
Гитлер бошчилигидаги национал-социалистик партия умумий 
парламент сайловида демократик йўл билан ҳокимият тепасига 
чиқди. Президент Гинденбург 1933 йил 30 январда ғолиб чиққан 
нацист партияси раҳнамосига мамлакатнинг янги ҳукуматини 
шакллантиришни таклиф қилди. Бу ҳодиса жаҳоннинг кейинги
тараққиѐтини жуда оғир оқибатларга олиб келди.