Алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

Тадқиқотнинг предметини Абдурауф Фитрат, Абдулла Авлоний, 
Абдулҳамид Чўлпон, Муҳаммадшариф Сўфизода, Каримбек Камий, 
Сиддиқий-Ажзий, Сирожиддин Сидқий, Абдулҳамид Мажидий, Исҳоқон 
Ибрат, Элбек, Ботуларнинг поэтик асарлари лексикаси ташкил этади. 
Тадқиқотнинг 
усуллари. 
Тадқиқотда 
тавсифлаш, 
таснифлаш, 
компонент таҳлил, функционал-семантик, қиёсий-тарихий, тарихий-генетик, 
статистик ва лингвопоэтик методлардан фойдаланилди. 
Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
жадид шеърияти лексикасидаги ўз ва ўзлашган қатламнинг қўлланиш 
даражаси, генетик асоси, ўзаро нисбати‚ фаоллик даражаси, миқдори‚ 
мавзуий гуруҳлари, қадимги туркий тил, турк тили ва озарбайжон тилига хос 
сўзлар аниқланган, лексик-семантик ва функционал хусусиятлари очиб 
берилган; 
жадид асарлари лексикасини қадимги ва эски туркий тил ҳамда эски 
ўзбек тили билан қиёслаш орқали ўзбек адабий тилининг лексик таркиби 
янгиланганлиги асосланган, умумтуркий қатламнинг миқдор ва сифат 
жиҳатдан бойиганлиги исботланган; 
«Чиғатой гурунги» аъзолари шеърияти тилида қадимги туркий 
сўзларнинг қўлланиш сабаблари ва манбалари аниқланган; 
жадид асарлари лексикаси туркий тил ва халқ шевалар асосида 
шакллантирилганлиги аниқланган, янги илмий-маданий тушунчалар учун 
ўзбек адабий тилига янги сўзлар олиб кирилганлиги очиб берилган;
метафора, метонимия ва синекдохаларнинг тузилмавий-семантик, 
поэтик-эстетик табиати ва лингвопоэтик имконият ҳамда хусусиятлари
ёритиб берилган; 
26
Беҳбудий. Тил масаласи // Ойна. –Самарқанд: 1915. -№ 11-12; Беҳбудий. Икки эмас¸ тўрт тил лозим // 
Ойна. –Самарқанд: 1915. -№ 1; Беҳбудий. Сарт сўзи мажҳулдир // Ойна. –Самарқанд: 1915. -№ 22¸ 23¸ 25¸ 
26; Беҳбудий. Танланган асарлар. (Нашрга тайёрловчи Б.Қосимов). –Т.: Маънавият, 1997. -232 б.; Авлоний 
Абдулла. Адабиёт ёхуд миллий шеърлар. Биринчи жуз. –Т.: Ильин литографияси¸ 1909; Иккинчи жуз. –Т.: 
Ильин литографияси¸ 1912; Учинчи жуз. –Т.: Орифжонов литографияси¸ 1916; Тўртинчи жуз. –Т.: 
Орифжонов литографияси¸ 1916; Бешинчи жуз. –Т.: Яковлев литографияси¸ 1916; Фитрат. Аруз ҳақида. 
(Масъул муҳаррир Отажон Ҳошим). –Т.: Ўздавнашр¸ 1936; Ҳожи Муин. Тил масаласи // Меҳнаткашлар 
товуши. -Самарқанд: 1918. 16 июль; Фитрат. Шеър ва шоирлиқ // Иштирокиюн. –Т.: 1919. 24¸ 25¸ 26 
октябрь; Фитрат. Адабиёт қоидалари. –Самарқанд-Тошкент: 1926; Фитрат. Тилимиз // Иштирокиюн. –Т.: 
1919. –№ 132. 12 июль; Фитрат. Ўзбек тили қоидалари тўғрусида бир тажриба. Биринчи китоб: Сарф. –Т.: 
Ўздавнашр¸ 1930; Фитрат. Ўзбек тили қоидалари тўғрусида бир тажриба. Иккинчи китоб: Наҳв. –
Самарқанд-Тошкент: Ўздавнашр¸ 1927; Ҳожи Муин. Самарқанд матбуотининг тарихи // Зарафшон. -
Самарқанд: 1923. 5 май; Ҳожи Муин. Вақтсиз мубоҳаса // Зарафшон. -Самарқанд: 1924. 7 февраль; Ҳожи 
Муин. Ўзбекча алифболар тарихи // Маориф ва ўқутғувчи. –Т.: 1926. –№ 2; Хожи Муин. Танланган асарлар. 
(Нашрга тайёрловчи Н.Намозова). - Т.: Маънавият, 2005. -175 б.; Зоҳирий А. Тил ва имло масаласи // Қизил 
Ўзбекистон. –Т.: 1929. -29¸ 31 март; Зоҳирий А. Имло масаласи ҳақида иккинчи турли мулоҳаза // 
Иштирокиюн. –Т.: 1919. -19 июнь; Элбек. Ёзув йўллари. –Т.: Туркистон давлат нашриёти¸ 1921. -30 б.: 
Элбек. Бошланғич мактабда она тили. –Т.: Туркистон давлат нашриёти¸ 1923; Элбек. Имло масаласи // 
Иштирокиюн. –Т.: 1920. 18¸ 19 сентябрь; Элбек. Имло ва тил қурултойининг чақирилиши олдидан // 
Иштирокиюн. –Т.: 1920. 27 ноябрь; Элбек. Луғат ва атама // Инқилоб. –Т.: 1924. -№ 13-14. Мунаввар Қори 
Абдурашидхонов. Хотираларимдан (жадидчилик тарихидан лавҳалар). (Нашрга тайёрловчи С.Холбоев). -Т.: 
Шарқ, 2001. -127 б.; Чўлпон. Адабиёт надир. (Масъул муҳаррирлар О.Шарафиддинов ва У.Норматов). –Т.: 
Чўлпон¸ 1993. -238 б. 

---

12 
миллат тақдирига бевосита алоқадор эрк‚ ватан ва маърифат каби 
тушунчаларни ифодаловчи метафоралар алоҳида тизим сифатида 
шаклланганлиги далилланган.