Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti «adabiyotshunoslik nazariyasi»

Boqqay desa dog’i quvvati  yo’q
Boqmay  desa dog’i  toqati yo’q. 
(A.Navoiy) 
Ikki qofiyali baytlardagi qofiyalardan biri tajnis bo’lsa  tajnisli zulqarnayn   deb yuritiladi. 
Mashaqqatdin yigitni el qari der,
Ki, qozilmish ikki- uch yuz qari yer.  
(A.Navoiy) 
Birinchi “qari”- “keksa”, ikkinchi “qari” - “75 santim”ni bildiradi.Shaklan bir xil, ma’nosi har xil
bo’lgani uchun tajnisdir. 
Musallas qofiyada uch va undan ortiq so’zlar bir - birlariga ohangdosh bo’ladi va har bir so’z 
mazmunni ta’kidlashga, ta’sirdorlikka xizmat qiladi: 
Ruxsorida lam’ai malohat 
Guftorida nash’ai fasohat. 
 
 
 
 
 
 
(A. Navoiy) 
 
Murabba’ qofiyada to’rtta so’zning qofiyadoshligiga erishiladi: 
Sendek manga bir yori jafokor topilmas,  
 
 
Mendek sanga bir zori vafodor topilmas. 
(M. Bobur) 
1
Б.И. Сирус. Рифма в таджикской поэзии, Сталинабад, 1953 г. Уммат Тўйчиев. Қофия ва унинг назариясига оид: 
“Адабиёт назарияси”, II Т., Т., “Фан”, 1979. М. Акбарова. Алишер Навоий ғазалларида қофия, Т.,
“ Фан”, 1993 ва ш.к.

---

80 
Xullas, aytilgan bu fikrlar bilan qofiya muammosi hal bo’lmaydi. XX asrda keng tarqalgan 
erkin she’rda qofiyalash tartibi ham erkinlikni qo’lga kiritdi: bayt va bandlarda ba’zan bir necha 
misralar qofiyalansa, ba’zan ular qofiyalanmaydi. 
Xalq dostonlarida ko’plab uchraydigan saj’lar yozma adabiyotga ham kirib keldi. Nasriy 
asarlarning tilini serbo’yoq, ta’sirdor qilish bilan qahramon xarakterini chuqurroq ochishga xizmat qila 
boshladi: 
“Obi ravon, bog’i jahon, shoh supaga zebi jahon, mo’rcha miyon, pista dahon, nozik ado, pari 
jahon, ya’ni ismi shariflari Jamilaxon. Kim ekanlar desam, G’ofir kazzobning xotinlariyu Muso 
qallobning qizlari ekan... ”
(H.H. Niyoziy)