Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
adabiyot o\'qitish metodikasi q husanboyeva , r niyozmetoa 2
|
13. Sayohat darslari. O‘lkashunoslik maqsadida tashkil eti-
ladigan darslar sayohat darslari sanaladi. Bunday darslar mahalliy shoir yoki yozuvchilarning uy muzeylariga, adabiyot va tarix bilan bog‘liq tarixiy joylarga sayohat asosida tashkil etiladi. Sayohatdan so‘ng taassurotlar asosida yozma ishlar yoziladi. Sayohat darslari tabiatni kuzatish asnosida ham tashkil etiladi. Sayohatdan so‘ng o‘quvchilar peyzaj tasvirining yozma ifodasi bilan shug‘ullanadilar. 14. Musobaqa darslar. Musobaqa darslari adabiyot o‘qitishdning samarali darslardan biri hisoblanadi. Bunday darslarda har bir alohida shaxslar yoki o‘quvchilar guruhlari bir- 317 biri bilan musobaqalashadilar. «Bahru bayt» musobaqalarida ham o‘quvchilar ikki guruhga bo‘linib ish yuritadilar. Ma’lumki, har qan- day bola bella shishni, bellashuvda g‘olib bo‘lib g‘alaba nashidasini tuyishni istaydi. Mazkur musobaqa darslari o‘quvchilarni topqir- likka, tez fikrlashga, yo‘naltiradi, musobaqa jarayonida o‘zlarini ixtiyoriy ravishda ham aqlan, ham ruhan zo‘riqtiradilar. Bu ularn- ing ma’naviy kamolotiga o‘z ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi. 15. Konferensiya darslari. Darslarning mazkur shakli ta’limning yuqori bosqichida xronologik tartibda tashkil etiladi. Unda o‘quvchilar o‘rganilgan rukn mazmuniga doir materiallarni o‘zlari tanlaydilar va shu asosda ma’ruza matnlari tayyorlaydi- lar. Buning uchun qo‘shimcha adabiyotlarga murojaat qilinadi, ma’ruzalar ilmiylik kasb etishi taqozo qilinadi. Konferensiya darslarini dars turlariga ham, didaktik o‘yinli darslar sirasiga ham kiritish mumkin. Konfe rensiya darslari o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirishini faollashtirish, dunyoqarashini kengaytirish, ularni qo‘shimcha materiallar bilan tanishtirish, ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlar, lug‘atlar bilan mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivo- jlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘qituvchi konferensiya darslarini tashkil etishdan avval dars mavzusi, maqsad va vazifalarini aniq belgilab olishi, mav- zuga oid adabiyotlar ro‘yxatini tayyorlashi talab etiladi. Mazkur darsni o‘tkazishdan o‘n-o‘n ikki kun oldin o‘quvchilarga dars yo‘nalishi, mavzusi e’lon qilinadi, unga tayyorgarlik ko‘rish uc- hun zaruriy adabiyotlar tavsiya etiladi. Didaktik o‘yinlar asosiga quriladigan darslarda har soha bo‘yicha belgilangan «mutaxassis- lar» o‘z «rol»larini o‘z imkoniyatlari va bilimlariga tayangan holda o‘zlari tanlaydilar. Bu har bir o‘quvchini o‘z qiziqishi, qobiliyati, iqtidori va imkoniyatini chamalashga o‘rgatadi. Darsga tayor- garlik davrida ham, bevosita dars jarayonida ham o‘qituvchining rag‘batlari o‘quvchilarni muvaffaqiyatga yo‘llovchi omil ekanligi unutilmagani ma’qul. Bu jarayonda o‘qituvchining o‘quvchilarga ko‘rsatadigan yordami juda ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. O‘qituvchi o‘zining yordamlari faqat va faqat yo‘naltirish asosiga qurilishi lozimligini unutmasligi ker- ak. Ilmiy konferensiya darslarini tashkil etishda quyidagilarga amal qilinadi: 318 319 – o‘qituvchining kirish so‘zi. Bunda o‘qituvchi dars mavzusi, maqsadi va vazifalari, tegishli rollarni bajaruvchi «mutaxassislar» bilan tanishtiradi; – ilmiy ma’ruzalarni tinglash. «Mutaxassislar»ning mazkur mavzu yuzasidan tayyorlagan ma’ruzalarini ko‘rgazmali qurollar asosida bayon etadilar; – ma’ruzalar muhokamasi. «Mutaxassislar» bilan «oppo- nentlar» (sinfdagi boshqa o‘quvchilar) o‘rtasida mavzu yuzasidan bahs-munozara, savol-javoblar o‘tkaziladi; – ilmiy konferensiya yakuni. O‘qituvchi mavzu yuzasidan eng muhim tushuncha va g‘oyalarni ta’kidlaydi, konferensiyani yakunlaydi; – o‘quvchilarni baholash. Darsda faol ishtirok etgan «muta- xassis» va «opponent»lar rag‘batlantiriladi, yutuq va kamchiliklar tahlilga tortiladi, qatnashchilar baholanadi. Konferensiya darslari sinfdagi barcha o‘quvchilarning bilim- larni o‘zlashtirishidagi faolligini ta’minlaydi. 16. Nazm darslari. Bunday darslar o‘quvchilarda she’riy asar- larni tushunish, ularni ifodali o‘qiy bilish ko‘nikmalarini shakllan- tirish, badiiy so‘zga, she’riyatga muhabbat uyg‘otish maqsadida tashkil etiladi. Nazm darslarida ham o‘quvchilar she’riy asarlar tahlili ustida u yoki bu darajada ish olib boradilar. She’riyatning sir-sinoatlari bilan tanishadilar. Badiiy so‘zga moyilligi bor o‘quvchilar o‘zlarining ish namunalaridan o‘qib berishadi. Muhimi shundaki, ushbu dars shakllarining barchasi zamirida asarlarning didaktik tahlili yotadi. O‘quvchiga o‘rganish uchun taq- dim etilgan badiiy asarlar tahlilga tortilmas ekan, ular hech qanday samara bermaydi. Shu ma’noda badiiy asarlarga yondashishning o‘ziga xos xususiyatlari, ulardagi muhimni nomuhimdan farq- lash, matn mohiyatidagi o‘quvchining e’tibori qaratilsa uning ma’naviyatida albatta ijobiy iz qoldirishi mumkin bo‘lgan jihatlar ajratib tavsiya etilsa, o‘qituvchilar adabiy ta’lim amaliyotini tashkil etishda ularga tayansalar, maktab adabiy ta’limi oldiga qo‘yilgan vazifalarning bajarilishida muayyan samaraga erishadilar. |
