Allergik kasalliklar bilan kasallangan bolalarda oziq-ovqat mahsulotlarining sensibilizatsiya xususiyatlarini gigiyenik asoslash

Oziq-ovqat allergenlari sensibilizatsiya xususiyatlari

Ovqat allergiyalari keng tarqalgan. Mevalar eng keng tarqalgan allergenlardan biridir. Rosaceaye oilasi: olma, nok, shaftoli, o‘rik, qulupnayga allergic reaksiyalar keng tarqalgan. Masalan, Yaponiyada oziq-ovqat allergiyasi holatlarining uchdan biridan ko‘prog‘i tovuq tuxumiga allergiya (38,2%) sabab bo‘ladi [87, 111].
Shuni ta’kidlash kerakki, o‘simliklar orasida latent sensibilizatsiyaning allergen chastotasi kunjut uchun yuqori. Adabiyotda nazariy mulohazalar asosida, aniq ma’lumotsiz, belgilangan parhezlarning xavfliligi haqida ko‘proq ogohlantirishlar mavjud oziq-ovqat allergenining etiologik ahamiyatini isbotlash. Sababiy ahamiyatga ega allergenlarni o‘z vaqtida tashxislash, klinik ko‘rinishlarning og‘irligi, bemorning yoshi birinchi navbatda eliminatsion diyetalarini belgilashning taktikasi bilan bog‘liq [20].
Ko‘pgina bemorlarda olma uchun allergiya alergenlarning o‘xshashligi tufayli qayinlar poleniga allergiya bilan birlashtiriladi, asosan, og‘iz bo‘shlig‘ida jarayon kechadi, ba’zan allergik rinit, bronxial astma va oshqozon-ichak kasalliklari paydo bo‘ladi. Olma odatda hipo alergenik mahsulot sifatida tasniflanganligi sababli, u ko‘pincha parhez tarkibiga kiradi, moyil bo‘lgan odamlarning parhezida ba’zan allergik reaktsiyalar chaqirgani tufayli cheklanadi [66]. Shaftoli klinik ko‘rinish sifatida og‘iz bo‘shlig‘ida allergiya va tizimli reaktsiyalar: qavarchiqlar, astma va hatto anafilaktik shok uyg‘otishi mumkin [3].
Yong‘oqlar (fındıq, bodom, Braziliya yong‘og‘i, hindiston yong‘og‘i, yong‘oq) va yeryong‘oqlarga, kuchli allergenlar bolalar va kattalar orasida allergic reaksiyalar chaqiradi. Dukkaklilar orasida yeryong‘oqlar oziq-ovqat sanoatida keng qo‘llaniladi, ular oziq-ovqatlar ichida eng ko‘p kuchli allergik reaktsiyalarga olib keladigan kuchli allergik xususiyatlar, anafilaktik shokgacha va «yashirin allergenlar» ga ishora qiladi. (Abdullayeva D., 2019).
Allergik bo‘lmagan turdagi oziq-ovqatga yuqori sezuvchanlik immunitet tizimining ishtirokisiz davom etadi. Bunga oshqozon-ichak trakti patologiyasi, fermentopatiya, psevdo-allergik sabab bo‘lishi mumkin. gistamin, tiramin, gistamin ozod qiluvchi moddalarga boy ovqatlarni iste’mol qilgandan keyin reaktsiyalar boshqa ko‘plab omillar [10]. Oshqozon-ichak traktining lezyonlari oziq-ovqat allergenlari keltirib chiqaradigan patologiyalar orasida ikkinchi o‘rinda turadi. Oshqozon-ichak traktining IgE-vositachi kasalliklarining klinik ko‘rinishi odatda teri va turli alomatlar (qusish, ko‘ngil aynishi, og‘riq, diareya)sifatida namoyon bo‘ladi.
Allergik bo‘lmagan turdagi oziq-ovqatga yuqori sezuvchanlik immunitet tizimining ishtirokisiz davom etadi. Bunga oshqozon-ichak trakti patologiyasi, fermentopatiya, psevdo-allergik sabab bo‘lishi mumkin, masalan, gistamin, tiramin, gistaminga boy ovqatlarni iste’mol qilgandan keyin reaktsiyalar [10].
Oshqozon-ichak traktining kasalliklari oziq-ovqat allergenlari keltirib chiqaradigan patologiyalar orasida ikkinchi o‘rinda turadi. To‘plangan mahalliy va xorijiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, ovqatlanish va salomatlikni to‘g‘rilashning eng qulay va tejamkor usuli bu ratsionga maxsus mahsulotlarni kiritishdir. yo‘naltirilgan funktsional xususiyatlarga ega sog‘lom ovqatlanish. Akademik V.A. Tutelyan, [7]:
Ko‘pincha organizmga bir nechta omillarning birgalikda ta’siri mavjud (noqulay ekologik vaziyat, kasbiy xavf, ijtimoiy sharoitlar va boshqalar), bu birinchi navbatda ta’sir qiladi, irsiy moyilligi bo‘lgan bemorlar, surunkali keng tarqalgan dermatozlar, shuningdek, murakkab multifaktorial kasalliklar, poligenik deb ataladi [49]. So‘nggi yillarda ular noqulay ekologik sharoitga ega bo‘lgan hududlarda ko‘paydi [11, 23, 59, 61, 70].
Ichak disbiyozining mavjudligi, hatto subkompensatsiyalangan shakllari ham ko‘pincha ichaklarida mahsulotlarining hazm qilish jarayoni to‘liq bo‘lmasligini keltirib chiqaradi. Ular, o‘z navbatida ovqat allergiyalari klinik ko‘rinishlarni qo‘llab-quvvatlaydi, chunki ular o‘zlari alergen bo‘lishi mumkin va shu bilan birga oshqozon-ichak traktining shilliq qavatida yallig‘lanish o‘zgarishlarini kuchaytiradi [41].
Shunday qilib, klinik tadqiqotlar va adabiyot ma’lumotlari natijalariga ko‘ra, allergik kasalliklar aniq bo‘lishi mumkin degan xulosaga kelish enterosorbsiya fonida hujayra va gumoral immunitetning oshishi sodir bo‘ladi, T-limfotsitlar miqdori, eozinofiliya kamayadi, aylanma immun komplekslar darajasi pasayadi, M va E immunoglobulinlari barqarorlashadi, qichishish kamayadi va shish va qavaqrchiqlar kamayadi. [58].
Bir qator klinik sindromlar va kasalliklarning patogenezi asosida oziq-ovqatga allergik reaktsiyalar yotishi mumkin. Ko‘pincha ular mavzu bo‘yicha tasniflanadi (jalb qilingan organlar va tizimlar) va patogenetik (IgE vositachiligida va IgE vositachiligida bo‘lmagan turdagi) reaksiya) tamoyili [99, 110].
Bugungi kunga kelib, yo‘riqnomada keltirilgan patogenetik printsip bo‘yicha oziq-ovqat allergiyasining namoyon bo‘lishining eng to‘liq, tuzilgan va klinik jihatdan moslashtirilgan tasnifi. Evropa allergiya va klinik immunologiya akademiyasi tomonidan oziq-ovqat allergiyalari va anafilaksi bilan og‘rigan bemorlarni boshqarish bo‘yicha (Yevropa allergiya va allergiya akademiyasi, EAACI).
Mavsumiy allergiya va oziq-ovqat o‘rtasidagi bog‘liqlik o‘simlik mahsulotlariga yuqori sezuvchanlik birinchi marta 1942 yilda L. Tuft va G. Blumshteyn tomonidan qayd etilgan [8]. Biroq, SLA atamasi ancha keyinroq taklif qilingan - 1987 yilda - P. Amlot va boshqalar. ijobiy bo‘lgan bemorlarda oziq-ovqat allergiyasining mahalliy ko‘rinishlarini tasvirlash nafas olish va oziq-ovqat allergenlariga teri testlari [9]. 1988 yilda C. Ortolani va boshqalar. tasvirlangan namoyon bo‘ladi. O‘simlik changi sezgirligi bo‘lgan 262 bemorda allergic simptomlar qayin, meva va sabzavotlarni iste’mol qilgandan keyin boshlangan [10].
Oshqozon-ichak trakti muammolari sababli allergiya tobora ko‘proq muammoga aylanib bormoqda, pediatriya va turli soha tadqiqotchilarining fikriga ko‘ra, oshqozon-ichak traktining allergik shikastlanishi bunday bemorlarning ichida 25-50 foizida uchraydi. Patologiya, sigir suti oqsillariga allergiya kabi ovqat allergenlari bilan bog‘liq bo‘lib, pediatrlar uchun muammo bo‘lib qolmoqda. Oshqozon-ichak traktining oziq-ovqat allergiyasini tashxislashdagi qiyinchiliklar va xatolar birinchi navbatda ham sub’ektiv, ham ob’ektiv sabablar bilan tushuntiriladi. Gastrointestinal reaktsiyalar ko‘pincha oziq-ovqat bilan bog‘liq bo‘lib, kechiktiriladi va IgE vositachiligida davom etadi [54].
1-bob bo‘yicha hulosa.
Hozirgi vaqtda oziq-ovqat allergiyasi muammosi saqlanib qolmoqda. Dunyo bo‘yicha Sog‘liqni saqlash tashkilotlari aholining 47% allergik kasalliklardan aziyat chekmoqdaligini ma’lum qilgan.
Immunologiyadagi "yuqori sezuvchanlik" atamasi organizmga kirgan antigenga tananing yetarli darajada kuchli reaktsiyasi, uning normal faoliyati va gomeostazini sezilarli darajada buzadi va ba’zi hollarda hayot uchun xavfli. Hozirda yuqori sezuvchanlik turlarining 5 tasi aniqlangan. Yuqori sezuvchanlikning I-III va V turlariga gumoral immunitet vositachilik qiladi va tezkor turdagi yuqori sezuvchanlik deyiladi.
BirinchiI turdagi, ya’ni tezkor turdagi yuqori sezuvchanlik anafilaktik deb ataladi va E sinfidagi immunoglobulinlar (IgE) vositachilik qiladi. Tezkor turdagi yuqori sezuvchanlik I turi patogenezida immunologik, biokimyoviy va patofiziologik bosqichlari mavjud. Immunologik bosqich tanaga oz miqdorda allergen birinchi ta’sir qilishi bilan boshlanadi. Allergen ichiga kirib borganidan keyin tananing ichki muhitida "sensibilizatsiya" jarayoni boshlanadi, allergen oqsillariga xos IgE antitanalarini ishlab chiqaruvchi B hujayralarining ko‘rinishida ifodalangan. Biroq, allergen sifatida deyarli har doim zararsiz protein molekulasi harakat qiladi [114].
Allergik tipdagi ovqatni ko‘tara olmaslik holati tez —tez uchrab turadi. OA da kasallanish va o‘lim ko‘rsatkichlari haqida aniq statistik ma’lumotlar yuqligini kasallikni allergik tabiatga ega ekanini aniqlash va tashxis qo‘yish qiyinligi bilan tushuntiriladi.
Chin OA faqat erta bolalik davrida yuzaga keladi va butun umr saqlanib qoladi, bir yoki bir necha mahsulotga nisbatan allergik rayeaksiya bilan kechadi. OA ning bonnsa bir turi mavjud bo‘lib, u kuproq uchraydi va MIT holatiga bog‘liq ravishda rivojlanadi. Bunda disbakterioz, surunkali gastrit, surunkali xoletsistit va boshqa kasalliklar ahamiyatga ega bo‘lib, asab tizimining holati va eliminatsion fon ham muhim rol uynaydi. Bu holatda alohida ovqat allergenlari allergik reaksiya vujudga kelishida yetarli bulmaydi, biroq ularning birgalikdagi (summatsion) ta’siri kasallik yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi [25].
Allergik kasalliklar siklik ravishda kechgani uchun (avj olish davri tinch davr bilan almashib) bu patolgiya uchrash tezligini o‘rganish uchun alohida tekshirish usullarini talab qiladi. Shaharlar allergolog —shifokorlar bilan yetarli darajada ta’minlamaganligi uchun 45% ga yaqin bemorlar hisobda turmaydi [69].
Shunday qilib, ovqat allergiyasi dunyoning turli mamlakatlarida tobora avj olib bormoqda. Uning yuzaga kelishida qar bir xalqning ovqatlanishining o‘ziga xosligi ahamiyatga ega.

II BOB. TEKSHIRISH USLUBI VA MATERIALLARI
2.1. Faktik ovqatlanishni o‘rganish usullari
Izlanish O’zbekiston Respublikasi sog‘liqni caqlash vazirligi qoshidagi ilmiy - ixtisoslashgan allergologiya markazi bazasida va Toshkent tibbiyot akademiyasi bolalar, o‘smirlar va ovqatlanish gigiyenasi kafedrasida (kafedra mudiri prof. N.J.Ermatov) olib borildi.
Klinik va allergologik tekshiruvga oziq —ovqat mahsulotlariga nisbatan yuqori sensibilizatsiya xususiyatiga ega bo‘lgan 7-18 yoshdagi allergologiya markazida ambulator sharoitda davolangan 87 nafar bemorlar va Qoraqalpogiston Respublikasida yashovchi 60 ta maktab o‘quvchilari jalb qilindi. Allergik kasalliklar bilan xastalangan bemorlar faktik ovqatlanishini o‘rganish maqsadida TTA ovqatlanish tarmmog‘ida 2021 — 2022 yillarda allergik kasalliklar bilan kasallangan bemorlar uchun tuzilgan 75 ta taomnomalar (menyu —raskladka) ni hisob —kitob usullari yordamida o‘rgandik.
Bemorlarni klinik va tibbiy - ijtimoiy tekshiruvdan o‘tkazildi. Tibbiy-ijtimoiy tekshiruv tibbiy skrining tekshiruv, bemorlar tibbiy varaqasidan ko‘chirma, maxsus tuzilgan karta —anketa bo‘yicha so‘rov asosida o‘tkazildi. Anketa yordamida so‘rov o‘tkazilganda bemorlarning yoshligida o‘tkazgan kasalliklari. surunkali kasalliklari, ijtimoiy holati, oilasi va oilasidagi holat, allergik kasalliklarning naslida mavjudligi, ovqatlanish xususiyatlari, allergik reaksiya chaqiruvchi oziq-ovkat mahsulotlari, dori-darmonlar, o‘simlik va maishiy chang va boshqa allergenlarga munosabati kabi omillarga e’tibor qaratildi.
Allergik kasalliklar bilan kasallangan bemorlar uchun tuzilgan taomnomalarning tarkibidagi oqsillar, yog‘lar va uglevodlarning sutkalik mitsdori hamda ratsionning kunlik _energetik qiymatini A.A.Pokrovskiyning oziq-ovqat mazrzulotlarining ximiyaviy tarkibi bo‘yicha qo‘llanmasi yordamida hisoblandi. Bundan tashqari, ratsion tarkibidagi asosiy vitaminlardan A, bet- karotin, V,, V₂, RR, S va taomnomalardagi asosiy minerallar tarkibini o‘rganish maqsadida natriy, kaliy, kalsiy, magniy, fosfor va temirning miqdori ham hisoblandi va bunda A.A.Pokrovskiyning oziq-ovqat mahsulotlarining ximiyaviy tarkibi haqidagi qo‘llanmasidan foydalanildi.
Taomlarning ximiyaviy tarkibini laborator usullar yordamida tekshirishdan avval namuna olish tartibiga asosan quyidagilarni amalga oshirdik. Tayyor taomni ovqat tarqatish joyidan va bemorlarga berilayotganda olindi. Namunani olishdan avval ov1qat tayyorlash oshxonasi ogoqantirilmadi. Tekshirish uchun olingan namunalarda taomlarning temperaturasini metall tilofli spirtli termometr yordamida ovqatlarga 1—2 minut davomida solib aniqlandi. Olingan namunalarni ilgaridan vazni tortilgan laboratoriya idishlariga joylandi. Birinchi va ikkinchi taomlarga xom —ashyoning tutri solinganini tekshirish maqsadida tarqatish joyidan qushimcha ravishda 100 — 200 gramm vaznda yogsiz va soussiz qismidan va aloqida sousidan namuna olindi.
Taomlarning ximiyaviy tarkibini tekshirishdan avval barcha taomlarning vazni tarozida tortish yuli bilan aniqlandi. Birinchi taomlarda tarkibidagi barcha mahsulotlar, bo‘lmaydigan qismi chiqarib tashlangandan so‘ng, gomogenizatsiya qilindi. Yeb bo‘ladigan qismi tarozida tortildi. Ikkinchi taomlarda ham yeb bo‘lmaydigan qismi olib tashlandi va qolgan qismi maydalagichda maydalandi. Taomnomalardagi asosiy ozuqaviy moddalarni quyidagi usullar bo‘yicha laborator tekshiruvdan o‘tkazdik:

1. 
   Taomlardagi quruq moddalar tezkor usulda gomogenizatsiya usuli yordamida hisoblandi.
   

2. 
   Birinchi va ikiknchi taomlarda oqsilni Keldal usuli bo‘yicha aniqlandi.
   
3. 
   Birinchi va ikkinchi taomlarda yog‘larni Sokslet usulida (Rushkovskiy modifikatsiyasi bo‘yicha) aniqlandi. Ushbu usul yog‘ erituvchilar yordamida doimiy vazniga qadar quritilgan «naveska»dan yog‘larni ekstragirlashga asoslangan.
   
4. 
   Ekzemplyarskiy sxemasi bo‘yicha hisoblash ishlari olib borildi.
   
5. 
   Olingan natijalarga statistik usulda ishlov berildi. Ushbu ishda qo‘llanilgan statistik usullardan o‘rtacha arifmetik qiymat, o‘rtacha qiymatlarning standart xatoligi, St’yudent — Fisher bo‘yicha ishonchlilik mezonini aniqlash bilan birga o‘rtacha kvadratik og‘ish qo‘llandi. Statistik adamiyatli o‘zgartirishlar tibbiyotda qabul qilingan ishonchlilik darajasi R< 0,05 bo‘yicha hisoblandi.