Amaliy mashgulot: uzatmalar va ularning turlari. Silindrik va konussimon tishli g‛ildiraklar, tishli reykalar va chervyakli uzatmalarning ish chizmalarini bajarish qoidalari

21- 28-AMALIY MASHGULOT: UZATMALAR VA ULARNING TURLARI. SILINDRIK VA KONUSSIMON TISHLI G‛ILDIRAKLAR, TISHLI REYKALAR VA CHERVYAKLI UZATMALARNING ISH CHIZMALARINI BAJARISH QOIDALARI

1. 
   Uzatmalar turlari
   

Aylanma harakatlar bir valdan boshqasiga turli detallar yordamida uzatiladi, bu detallar yig‘indisi uzatma deyiladi.

Mashinasozlikda uzatmalarning tasmali, zanjirli, friksion, tishli, chervyakli, reykali va xrapovik mexanizmli turlari qo‘llaniladi.

Tasmali uzatma g‘ildiraklari (shkivlari) tasma vositasida elastik bog‘langan bo‘lib, ular aylanma harakatni ishkalanish kuchi yordamida bir shkivdan ikkinchisiga uzatadi (1-shakl).

Zanjirli uzatma yetakchi va yetaklanuvchi yulduzchalardan va ularni qamrab oluvchi zanjirdn iborat (2-shakl).

Friksion uzatma ikki parallel vallar orasida bir-biriga kuch bilan siqiladigan ikkita katoklardan iborat (3-shakl, a). Agar vallarning o‘qlari o‘zaro kesishadigan bo‘lsa, konusaviy friksion katoklar qo‘llaniladi (3-shakl, b). Aylanma harakat yetakchi katokdan yetaklanuvchi katokka ishkalanish kuchi yordamida uzatiladi.

Parallel vallar orasidagi tishli uzatmalar tashqi (4-shakl, a) yoki ichki (4-shakl, b) ilashmada bo‘lgan silindrik tishli g‘ildiraklar vositasida amalga oshiriladi.

Vallarning geometrik o‘qlari kesishgan hollarda konus tishli g‘ildiraklar qo‘llaniladi (4-shakl, v).

Chervyakli uzatma, vallar o‘zaro aykash bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Chervyakli uzatma chervyak va chervyakli g‘ildirakdan iborat (5-shakl).

Reykali uzatma aylanma harakatni ilgarilanma harakatga aylantirish uchun xizmat qiladi va silindrik va tishli reykadan iborat bo‘ladi (6-shakl).

Xrapovikli mexanizm tishli g‘ildirak (xrapovik) va xrapovik tishlari orasidagi botika kirib turadigan maxsus detallardan (sobachkadan) iborat. Bu mexanizm valni fag‘at bir tomonga aylantiradi.

Xropovikli mexanizm valga aylanma harakatni vaqt-vaqt bilan uzatish uchun ham qo‘llaniladi (7-shakl).

1-shakl 2- shakl

3- shakl, а, б. 4- shakl


5- shakl 6- shakl 7- shakl