Аҳмедова З. М

§-2. Тўғри нафасни ривожлантиришга қаратилган ўйинлар. 
 
Нафас чиқариш жараѐнида ҳаво оқими бир вақтнинг ўзида товуш 
ҳосил қилувчи ва артикуляцион вазифани бажаради. 
Тўғри нутқий нафасни назорат қилишда қўлимиз ѐрдамчи 
вазифасида бўлади; қўлни диафрагма қисмига, яъни кўкрак қафаси ва 
қорин оралиғи қисмига қўйилади. Нафас олганда қорин девори 
кўтарилади, кўкрак қафасининг пастки қисми кенгаяди. Нафас 
чиқарганда кўкрак қафаси ва қорин мушаклари қисқаради. 
Нутқда нафас олиш қисқа ва енгил, нафас чиқариш узоқ, давомий 
бўлади. Дудуқланувчи болаларни бир нафасда гапиришга, нафасни 
тўхтатиб гапирмасликка ўргатилади. Кейинги нафас олишдан аввал 2 
секунд танаффус қилишлозим. Бундай топшириқлар кейинчалик 
мураккаблашади: аввал нутқий нафас чиқариш маълум бир товушлар 
орқали, сўнг сўзлар, қисқа жумлалар, кейин шеърлар айтиш орқали 
машқ қилинади. 
 

---

118 
“Қайсар шамни ўчир”. 
 
Болалар ўнг қўлда шам шаклини рангли қоғозларни ушлайдилар. 
Чап қўлни нутқий нафасни тўғрилигини назорат қилиш учун қорин 
устига қўядилар. Оғиз билан секин сезиларсиз нафас олинади. Шу пайт 
қорин шишгани сезилади, шундан сўнг секин нафас чиқариб 
―Шамларни ўчирамиз‖ ―ф‖ товуши талаффуз қилинади. Логопед 
болалардан қайси бири тўғри бажарганини таъкидлаб ўтади ва 
рағбатлантиради. 
“Айиқча ҳарфларни ўрганяпти” 
 
Логопедда ҳарфларни тўплами (унли товушлар белгилари), ўнг 
қўлда Айиқча. Болалар стулда тинч ўтирадилар. Логопед ҳар бир 
товуш артикуляция ҳолатини тушунтириб, ҳарфларни кўрсатади. 
Айиқча ҳар бир товушни глҳ ингичка, гоҳ йўғон товушда талаффуз 
қилади. Болалар товушларни бирма-бир паст ва баланд овозда 
талаффуз қиладилар. 
Бу ўйинда роллар тақсимланади. Бир вақтни ўзида икки унли 
товушни бир нафасда талаффуз қилиш машқ қилинади, масалан: а-э, а-
у...