Anatomiya 2014. indd

Oyoq kafti bilan barmoq falangalari o‘rtasidagi bo‘g‘imlar kaft 
suyaklarining boshchasi bilan proksimal barmoq falangalari asosi 
o‘rtasida hosil bo‘ladi.
Kaft suyaklarining boshchasi sharsimon shaklga ega bo‘lib, 
bo‘ g‘im xaltasi yupqa va erkin bo‘ladi. Bo‘g‘imni lateral va medial 
tomonidan yon lama boylamlar,
past tomonidan esa oyoq kafti-
ning boylamlari
 mustah kamlaydi. Bo‘g‘imda harakat ikki o‘q atro-
fida bo‘lib, bukish va yozish hamda uncha katta bo‘lmagan ma-
sofaga uzoqlashtirish va yaqinlash tirish kabi harakatlarni bajarish 
mumkin.
Oyoq falangalari orasidagi bo‘g‘im. Shakl va faoliyat jihati-
dan bu bo‘g‘imlar xuddi qo‘l kaftiga o‘xshaydi. Ular g‘altaksi-
mon bo‘g‘imlar guruhiga kirib, yon tomondan yonlama boylamlar 
hamda oyoq kaftining boylamlari
 bilan mustahkamlanadi.
Oyoq panjasi suyaklari qo‘l kafti suyaklariga nisbatan kam ha-
rakat bo‘lib, tananing tayanch vazifasini bajarishga moslash gan. 
Oyoq panjasi suyaklari o‘zaro birlashib yuqoriga qaragan oyoq 
gumbazini hosil qiladi. Shuning uchun oyoq panjasi yerga butun 
kaft bilan emas balki uchta nuqta: orqada tovon suyagi do‘ngl igi, 
oldinda I va V kaft suyaklarining boshchasi bilan tegadi.

---

115
Oyoq gumbazining hosil bo‘lishida oyoq kaftining uzun boyla-
mi, oyoq kaftidagi tovon-qayiqsimon boylam,
 kaft aponevrozlari-
ning va oyoq kafti mushaklarining roli katta. Agarda bu boylamlar 
va mu shaklar bo‘shashib ketsa, oyoq gumbazi yo‘qolib, yassi pan-
ja vujudga keladi. Oyoq gumbazi amortizator vazifasini bajarib, u 
tana og‘irligini oyoq panjasiga bir tekis taqsimlanishida, yurgan-
da, yugurganda va sakraganda tananing silkinishini kamaytirishda 
katta ahamiyat ga ega.
BOSH SKELETI
Bosh skeleti yoki kalla suyaklari (cranium) tuzilishi jihatidan 
skeletning eng murakkab, ahamiyati jihatidan eng kerakli qismi 
(58-rasm). Kalla suyaklari (pastki jag‘dan tashqari) o‘zaro choklar 
vositasida mustah kam birikkan. Uning ichida odam uchun zarur 
bo‘lgan a’zo bosh miya joylashgan. Kalla skeletining bu qismi neu-
rocranium
 deb ataladi. 
Kalla suyagining ayrim qism lari sezgi a’zolarini (eshituv-muvo-
zanat, ko‘ruv va hid sezuv) qoplab, ularni tashqi muhit ta’siridan 
saqlab turadi. Bundan tashqari kalla skeletining yuz qismi yoki vis-
seral qismida ovqat hazm qilish va nafas a’zolari tizimining bosh-
lang‘ich qismlari joylashgan. Yuz qismi y ana chaynov apparatiga 
ham kiradi, chunki bu qism suyaklariga chaynov mushaklari birik-
kan. Kalla skeletining ikki qismi bir-biridan faqat vazifasiga qarab 
emas, balki taroqqiyoti jihatidan ham farq qiladi. Kallaning miya 
qismini ikkita juft: chakka va tepa suyaklari hamda to‘rtta toq: pe-
shona, g‘alvirsimon, ponasimon va ensa suyaklari hosil qiladi.
Kallaning yuz qismiga olti-
ta juft: ustki jag‘, burun, ko‘z 
yoshi, yonoq, tanglay va pastki 
burun chig‘anog‘i, shuningdek,