Andijon davlat pedagogika instituti m. J. Maxammatova umumiy pedagogika

Ta'limning tashkiliy shakllari turli mezonlarga ko'ra
tasniflanadi:
Talabalar soni bo'yicha ta'limning ommaviy, jamoaviy, guruhli, mikroguruhli va individual shakllari farqlanadi.
O'qish joyi bo'yicha turli maktab va maktabdan tashqari shakllar. Birinchisiga maktab ishlari, ustaxonalarda, maktab maydonchasida, laboratoriyada ishlash va boshqalar kiradi, ikkinchisiga esa uy vazifalari kiradi. mustaqil ish, ekskursiyalar, korxonalarda darslar.
Treningni tashkil etish shakli- o'qituvchi va talabaning ma'lum bir tartib va ​​rejimda amalga oshiriladigan muvofiqlashtirilgan faoliyatining tashqi ifodasi.
Tashkil etilgan ta'lim va tarbiya muayyan pedagogik tizim doirasida amalga oshiriladi, ma'lum tashkiliy dizaynga ega.
O'rta asrlarda talabalar sonining ko'payishi bilan ular taxminan bir xil yoshdagi bolalarni guruhlarga saralashni boshladilar, pedning yanada mukammal tashkiliy dizayniga ehtiyoj paydo bo'ldi. jarayon. Yechim dastlab Ya.A.Komenskiy tomonidan ishlab chiqilgan va tavsiflangan sinf tizimida topilgan.
Sinf-dars tizimi individual ta'limdan farqli o'laroq, u tarbiyaviy ishning qat'iy tartibga solinadigan rejimini o'rnatadi: doimiy joy va mashg'ulotlar davomiyligi, bir xil tayyorgarlik darajasidagi o'quvchilarning barqaror tarkibi, keyinchalik o'sha yoshdagi, barqaror jadval. Asosiy darslar shakli - o'qituvchining xabari bilan boshlanadigan dars, materialni o'zlashtirish sinovi bilan yakunlanadi. Dars o'zgarmagan tuzilishga ega: so'rov, o'qituvchining xabari, mashq, test.
Ushinskiy Komenskiyning dars haqidagi ta'limotini yanada rivojlantirishni amalga oshirdi. U sinf-dars tizimining afzalliklarini asoslab berdi, darsning izchil nazariyasini yaratdi, darslarning tipologiyasini ishlab chiqdi.
Sinf tizimi 300 yildan ortiq vaqt davomida o'zgarmagan. Ammo uning o'rnini bosadigan tizim qidirildi.
O’quv tarbiyaviy ishlarni samaradorligi ta’lim shakllarini to’g’ri tanlashga bog’liq. Ilmiy-pedagogik tadqiqotlarda ta’limni tashkil etish shakli tushunchasi turlicha talqin etilgan. SHakl(lotincha forma)-tashqi ko’rinish degan ma’noni anglatadi. Predmetni, jarayonni, hodisani shakli mazmun bilan aloqa qiladi va mazmunga ta’sir etadi. Ta’lim shakli didaktik kategoriya sifatida o’quv jarayonini tashkil etishning tashqi tomonini ifodalaydi. U ta’lim maqsadi, mazmuni, metod va vositalariga va ta’lim jarayoni ishtirok­chilarining miqdoriga, moddiy shart-sharoitlarga bog’liq.
Ta’limni tashkil etish shakli — bu ta’lim jarayonini alohida zvenosini konstruksiyasi, mashg’ulotnig aniq turi. (dars, ma’ruza, seminar, ekskursiya, fakultativ mashg’ulot.v.b.).
M. A. Molchanovaning ta’kidlashicha, «ta’limni tashkil etish shakli» kategoriyasi, shakl va mazmunni dialektik birligi hisoblanadi.
S. A. Smirnov biz ta’limni tashkil etish shakli deganda, «o’quvchilar faoliyatini tashkil etish yo’lini» tushunamiz deb ta’kidlaydi. I. F. Harlomov ta’limni tashkil etish shakli tushunchasi ta’lim nazariyasida aniq ta’rifga ega emas deb hisoblaydi.
N. A. Sarokin, M. N. Skatkin, I. YA. Lernerlar tomonidan yaratilgan o’quv qo’llanmalarida ta’limni tashkil etish shakli «ta’lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarni birgalikdagi faoliyati tartibi» ma’nosida qo’llanilgan.
Ta’limni tashkil etish shakllari deganda, aniq muddatda va tartibda o’qituvchilar o’quvchilar bilan olib boradigan mashg’ulot turlarini tushu­namiz deb ta’kidlanadi SH. Abdullayeva va boshqalar tomonidan yaratilgan o’quv qo’llanmada.
O. Roziqov, B.Adizovlar tomonidan yaratilgan Didaktika darsligida «O’qitish va o’qish faoliyati o’zaro ta’sirining belgilangan tartibda ma’lum o’rin hamda vaqtda amalga oshishiga ta’limning tashkiliy shakllari deyiladi» deb ta’kidlanadi.
Yuqoridagi ta’riflardan ko’rinadiki, ta’limni tashkil etish shakli necha o’quvchini qayerda va qachon o’qitish kerak degan savolga javob beradi. Aytish mumkinki, demak, ta’limni tashkil etish shakli deganda biz o’quvchilar miqdori bilan, o’quv joyi va vaqti bilan bog’liq bo’lgan ta’limni tashqi tomonini tushunamiz. O’z navbatida ta’limni tashqi tomoni, uni ichki tomoni bilan ta’lim maqsadi, mazmuni bilan o’zaro bog’liqdir.
Uzluksiz ta’limning hamma bosqichlarida ta’limning o’ziga xos tashkiliy shakllari mavjud.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta’limni tashkil etish shaklini o’quvchilar miqdoriga ko’ra individual va jamoa shakllariga, o’quv joyiga ko’ra maktabdagi va maktabdan tashqari shakllariga, vaqtga ko’ra darsdagi va darsdan tashqari shakllariga ajratish maqsadga muvofiqdir.
Ta’limni tashkil etish shakllarini mutaxassislar tomonidan turlicha klassifikatsiya qilinishi olimlarning yagona fikrga kelmaganligidan dalolat beradi. Masalan V.I.Andreyev ta’limni tashkil etish shakli klassifikatsiyasining asosi qilib, ta’lim elementlar o’rtasidagi aloqadorliklarni qabul qiladi. SHunga ko’ra u quyidagi ta’limni tashkil etish shakllarini tavsiya etadi: kirish mashg’ulotlari, bilimlarni chuqurlashtirish mashg’ulotlari, amaliy mashg’u­lotlar, bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirish mashg’ulotlari, bilim, ko’nikma, malakalarni nazorat qilish mashg’ulotlari,
Ukrain pedagogi V.A. Onishuk ta’limni tashkil etish shakllarini didaktik maqsadi bo’yicha nazariy, amaliy, mehnat, aralash shakllariga ajratadi.
Akademik A.V.Xutorskiy ta’limni tashkil etish shakllarini: in­dividual mashg’ulotlar, guruhli-jamoaviy mashg’ulotlar, individual-jamoaviy mash­g’u­lotlarga ajratadi.
Individual mashg’ulotlarga repetitorlik, tyutorlik, men­torlik, guver­nerlik, oilaviy ta’lim, o’z o’zini o’qitish shakllari kiradi.
Jamoaviy-guruhli mashg’ulotlarga dars, ma’ruza, seminar, konferensiya, olimpiadalar, ekskursiya, o’yinlar.
Individual-jamoaviy mashg’ulotlarga: ijodiy haftaliklar, ilmiy haftaliklar, loyihalar kiradi
Ta’lim jarayonini tashkil etish shakli dinamik, o’zgaruvchan harakterga ega bo’lib, ular paydo bo’ladi, rivojlanadi, jamiyatdagi fan va texnika rivojlanishiga qarab o’zgarib turadi. Butun dunyo ta’lim amaliyotida turli ta’lim tizimlari mavjud bo’lib, u yoki bu shaklga tegishli.
Individual ta’lim tizimi ta’lim jarayonini tashkil etishning eng tarixiy qadimiy shakli hisoblanadi. Uning mohiyati shundaki, o’quvchi o’z uyida yoki o’qituvchini uyida topshiriqni yakka individual tarzda bajaradi.
Ta’limni tashkil etishni individual shaklini yutuqlari ijobiy tomonlari shundaki: birinchidan, o’quv faoliyatini metodini, mazmunini bolani individual xususiyatlariga moslashtirish, ikkinchidan, o’quvchini har bir harakatini kuzatib borish, o’quvchini xatolarini o’z vaqtida to’g’rilash o’zlashtirish natijalarini o’z vaqtida baholash imkoniyatlari mavjud. SHu bilan birgalikda ta’limni individual tashkil etishning salbiy tomonlari ham mavjud. Bularga: tejamsizlik, boshqa o’quvchilar bilan hamkorlikning yo’qligi, jamoada ishlash ko’nikmalarini shakllanishiga salbiy ta’sir qiladi. Ta’limning individual shakli sinf-dars tizimi asoslangunga qadar davom etdi. Jamiyat taraqqiyoti natijasida o’qitishning jamoa shaklini paydo bo’lishi va vujudga kelishi ehtiyojini tug’dirdi.
Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, fan-texnikani rivojlanishi, jamiyat ehtiyojini o’zgarishi sababli ta’limni tashkil etish shakllari ham o’zgarib boradi.
Sinf-dars tizimi nazariy jihatdan XVII asrda YA.A.Komenskiy tomonidan asoslangan. Ushbu tizim bugungi kungacha o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q.
Sinf-dars tizimining harakterli belgilariga quyidagilar kiradi:
―sinflar asosan bir xil yoshdagi o’quvchilardan tuziladi;
―sinf yagona yillik reja va dastur asosida ishlaydi;
―sinf-dars tizimida mashg’ulotning asosiy turi darsdir;
―har bir dars yagona o’quv predmetiga bag’ishlanadi;
―dars jarayonida o’quvchilar faoliyatini o’qituvchi boshqaradi va u o’zlashtirish natijalarini baholaydi.
Sinf-dars tizimining belgilariga o’quv yili, o’quv kuni, dars jadvali, o’quv ta’tili, tanaffuslar kabilar kiradi.