Andijon davlat universiteti a. Zaparov materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Olmoslar. Sintetik olmoslarni sanoat texnologiyasi asosida ishlab chiqish
va tabiiy olmoslarni qazishni qo’paytirish hozirda keng tarqalmokda. Texnik
4
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 167-169 pg. 

---

17 
olmoslarning asosiy qismi, qattiq qotishmali kesuvchi asboblarga va detallarga, 
oynalarga, kvarsga yarim utkazuvchi va boshqa qiyin ishlov beriladigan
materiallarga olmosli va olmosli abraziv ishlov berish uchun foydalaniladi. 
Hozirgi davrda nometall emas materiallarga, rangli metallarga va 
qotishmalarga, 
qisman 
fenolformaldegidlarga, 
karbamid 
smolalariga,
asetilselliyuzaga, rezinaga, ebonitga, grafitga, misga, latunga, bronzaga,
babbitga, oltinga, kumushga, alyuminiyga, platinaga, rux va magniy qotishmalarini 
nafis yo’nish uchun olmos keskichlar keng ko’lamda qo’llanilmoqda (13 jadval).
Po’lat va cho’yanlarga ishlov berishda olmos keskichlarni qo’llash foydali 
hisoblanmaydi. 
Olmos keskichlarning boshqa asbobsozlik materiallaridan tayyorlangan 
keskichlarga nisbatan turg’unligi o’n va yuz marta kattadir. Bu olmoslarning 
yuqori qattiqlikka va eyilishga chidamliligiga ega ekanligi va ishqalanish 
koeffisientini kichikligi hamda issiqlik o’tkazuvchanligi yuqori ekanligi bilan 
tavsiflanadi.
Olmosning asosiy fizik mexanik xosslari:
9-jadval. 
Zichlik
Mikroqattiqlik
Egiluvchanlik moduli
Mustahkamlik chegarasi: 
Egilishda
Siqilishda
Issiqlik o’tkazuvchanlik koeffisienti
Colishtirma issiqliq sig’imi
Harorat o’tkazuvchanlik koeffisienti 
(3,47 - 3,56)

10
3
kg/m
3 
10060 kgs/mm
2
(72 - 93)

10 kgk /mm
2
30 kgk/mm
2
200 kgk /mm
2
0,35 kal / (sm

sek

grad) 
0,12 kal / (g

grad) 
0,80

10 m
2
/sek 
Olmos keskichlarning ishchi yuzalari 13-14 kvalitet tozaligigacha bo’lishi 
mumkin, kesuvchi qirraning yumaloqlanish radiusi esa 1 mkm gacha va xatto 
0,05 - 0,10 mkm gacha bo’ladi. SHu bilan bir qatorda olmos juda mo’rt,
mustahkamligi past bo’ladi 
5
. 
SHuning uchun olmos keskichlarni, kuchlarning keskin tebranishidan va 
5
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 171-172 pg. 

---

18 
haroratning tasodifiy oshishidan saqlash shart. 
Yuqori qattiqlikga ega bo’lgan su’niy asbobsozlik materiallar: 
10-jadval. 
Materialar 
turi 
Ko’rinishi
Berilishi
Tavsifi
Olmos
Bort 
- 
Zarrachali oktazor formadagi 
kristallardan tashkil topgan 
Ballas 
ASB 
Su’niy olmos yarimkristallik 
oval va sharsimondir
Karbonado 
ASPK2, 
ASPK3 
Su’niy olmos karbonado yupqa 
zarrachali avas kristallardagi 
tashkil topgan. 
Dismit 
- 
Su’niy va tabiiy olmoslar 
kukunlarini pishirib 
tayyorlangan 
- 
SKM, SKM-
R 
Butun yarimkristallarning 
bolovchi elementlar bilan 
tayyorlangan kompozit 
- 
ARSZ 
- 
Almet 
- 
Olmos-metall kompoziti 
Borning 
kubnitridi 
Kompozit 01 
(elpbor R, 
elpbor RM) 
- 
Bor kubnitridining polikris-
tallari 
Kompozit 09 
PTNB,
PTNB-IK 
Ikki vazali bor kubnitridi 
Kompozit 10 
(geksanit R) 
VNB 
Ikki fazali geksagonal bor nitridi 
Kompozit 
03 (ismit) 
Ismit-1, 
Ismit-2, 
Ismit-3, 
Bor nitridning yarim kris-tallari