Andijon davlat universiteti a. Zaparov materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Uglerodli asbobsozlik po’latlari tarkibida 0,6 - 1,4 % uglerod bor. 
Kesuvchi asbob toblangan (suvda 760
0
dan – 820
0
S gacha) va bo’shatilgan (160
0 
- 
180
0
S ) xolatlarda qo’llaniladi. Toblash va bo’shatishdan so’ng qattiqlik 60 - 63 
HRC ga teng bo’ladi. 
Uglerodli asbobsozlik po’latlari nisbatan past eyilishga chidamlilikka va issiq-
bardoshlikka ega bo’lib, kichik kesish tezliklarida ishlashi mumkin. Bu gurux 
po’latlar suvda toblanadi, natijada ularda mikroyoriqchalar hosil bo’lishi mumkin.
2-jadval. 
Material 
turi 
Ko’rinishi va 
sifati 
Belgilanishi 
Tavsifi 
1 
2 
3 
4 
Uglerodli 
po’lat 
Sifatli po’lat 
U7-U13 
U- uglerodli, raqam-uglerodning o’ndan 
bir qismdagi foiz hiisobidagi
YUqori sifatli 
po’lat 
U7A-U13A 
A-tarkibida oltingugurt, fosfor, qoldiq 
qo’shimchalar va metall bo’lmagan 
qo’shimchalar, marganes va kremniy-
larning hajmi bo’yicha toza matall. 
 
Legirlangan asbobsozlik po’latlari uglerodli asbobsozlik po’latlardan 
tarkibida legirlovchi elementlar - xrom, volpfram, vanadiy, marganes, molibden 
va boshqalar borligi bilan farq qiladi. Volpfram eyilishga chidamlilikni va 
issiq-bardoshlikni oshiradi. Vanadiy zarrachalarning maydadonaligini taominlaydi. 
Xrom - qattiqlikni, chuqur toblanishni va eyilishga chidamlilikni taominlaydi. 
Kremniy toblashga bo’lgan moyillikni oshiradi. Marganes toblashdagi 
deformatsiyalanishni kamaytiradi. 
1
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 159-163 pg. 

---

8 
3-jadval. 
K
am 
leg
ir
la
ng
an
p
o’l
at
Xromli po’lat 
X, XG 
X- xrom;
Xrom kremniyli 
po’lat 
9XS 
G- marganes; 
S- kremniy, raqam uglerodning o’ndan 
bir qismidagi foizini ko’rsatadi.
Volpframli po’lat 
V1 
V – volpfram raqam volframning foiz 
hisobidagi miqdorini bildiradi. 
Xromvolpf-ramli 
po’lat 
XV5 
Xrommarga-nesli 
po’lat 
XVG 
Xromvolp- 
framkremniy 
marganesli po’lat 
XVSG 
Xrom-
volpframvannadiyli 
po’lat 
X6VF 
F – vanadiy; 
Xromli po’latlardan (0,4-0,7% Cr) yumshoq materiallarga ishlov berish
uchun qo’l metchiklari, zenkerlar tayyorlanadi. SHuningdek yirik egovlar 
tayorlash tavsiya etiladi. 
9XC markali po’lat (0,95 - 1,25% Cr, 1,2 - 1,6% Si) yaxshi toblanadi va 
yuqori issiq-bardoshlikka ega,(qattiqligi 60HRC dan kam emas, 250
0
– 260
0
C 
gacha qiziganda o’zining turg’unligini saqlab qoladi). 
XVG markali po’lat (0,90 - 1,20% Cr, 1,20 - 1,60% W, 0,80 - 1,10%
Mn) eng yuqori toblanuvchanlikka ega, toblanganda ham deformatsiyalanadi va 
yumshoq materialga ishlov beruvchi yirik va uzun sidirgichlarni tayorlash uchun 
qo’llaniladi. 
XVSG markali po’latda kremniy miqdori bir oz ko’proq bo’ladi (0,65-1,0%
C, XBG markali po’latda 0,15 - 0,35% C) chuqur toblanuvchanlikka va issiq-
bardoshlikka ega bo’lib ulardan yumaloq plashkalarni, yirik sidigichlarni,
razvertkalarni tayyorlash uchun tavsiya etiladi.