Andijon davlat universiteti a. Zaparov materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Abraziv materiallar tabiiy yoki sun’iy juda qattiq moddalar bo`lib, 
ularning donlari kesuvchi asboblardir. 
Abraziv asbob tayyorlash uchun quyidagi sun’iy abraziv materiallardan 
foydalaniladi. 
Elektrokorund-toza gil tuproqni elektr pechlarda suyuqlantirish yo`li bilan 
olinadi. Elektrokorund quyidagi turlarda bo`ladi: 
A) Meyoriy elektrokorund (E) 87-97% A12O3 rangi qizg`ish pushti 
yoki jigarrang. 

---

19 
B) Oq elektrokorund (EB). Tarkibida A12O3 dan tashqari 0,4 -2%
Fe2O3 va ozroq miqdorda Si03, TiO2 va SaO bo`ladi, rangi oq, oqish 
kulrang yoki pushti. Suyuqlanish temperaturasi 1950-2050° S. Toblangan va 
toblanmagan po`latlar, bog`lanuvchan cho`yan va bronzaga ishlov berishda 
qo`llaniladi. 
Monokorund tarkibida 0,9% Fe2O3 bo`lib, M xarfi bilan 
belgilanadi. Kesuvchi asboblarni charhlash va yuqori tozalikda ishlash uchun 
qo`llaniladi. 
Kremniy karbid SiC (karborund). Kremniy bilan uglerodni kimyoviy 
birikmasi bo`lib, toza kvarts qumiga neft koksi yoki antratsint qo`shib 1900 -
2100 °S temperaturada suyuqlantirib olinadi. 
A) kora kremniy karbid (KCH) tarkibida 97-98% SiC va 0,6-0,7 % 
Fe2O3 bo`ladi. Alyuminiy, bronza, latun, mis va cho`yanni jilvirlash uchun 
ishlatiladi. 
B) Yashil kremniy karbid (KZ) tarkibida 96-98% SiS bo`ladi. Qatgaq 
qotishmali keskichlarni charxlash va jilvir toshlarni olmossiz qayrashda 
foydalaniladi. 
Bor karbid (V
4
S) texnikaviy borat kislotaga neft koksi qo`shib, elektr 
pechlarda suyuslantirib olinadi. Tarkibida 95% gacha kristall holdagi bor 
bo`ladi. Qattiqligi olmosning qattiqligiga yaqin, lekin mo`rt b o`ladi. 
Poroshok tarzida dovodkalash va pritirkalashda so`llaniladi.
Abraziv materiallar donadorligi bo`yicha 3 guruxga bo`linadi. 
Raqamlari 16, 20 bo`lgan mayda donali; nomerlari 25, 32, 40, 50 bo`lgan 
o`rtacha donali; 63, 80, 100 bo`lgan yirik donali; 125, 160, 200 bo`lgan 
ancha yirik donali. 
Raqamlari 3, 4, 5 bo`lgan Mayin; 6, 8, 10, 12 mayda donali jilvir 
donalar. Raqamlari M5, M7, M10, M14, M20, M28, M40 bo`lgan 
mikroporoshoklar. 
Jilvirlash asbobiga zarur shakl berish uchun abraziv moddala r 
bir-biriga bog`lovchi materiallar bilan biriktiriladi. Bog`lovchi moddaalar 

---

20 
sifatida quyidagilardan foydalaniladi.
1. Keramik bog`lovchi(K)-oq rangli o`tga chidamli gil, kvarts, dala 
shpati, talk va chaqmoq tosh kukunidir. 
2. Silikat bog`lovchi (S) - chaq–oqtosh kukuni, suyuq shisha va gildan 
iborat. 
3. Magnezial bog`lovchi (M) – magneziy bilan kaltsiy xlorid 
aralashmasidan iborat. 
4. Vulkanit bog`lovchi (V) - sintetik kauchikka 25 % gacha 
oltingugurt qo`shib tayyorlanadi.
5. Bakelit bog`lovchi (B) – karbol kislota bilan formalindan su’niy 
smola –bakelit tarzida tayyorlanadi. 
Jilvirtoshlar quyidagi ko`rinishda markalanadi: 
E63 SM2 K5PP 250*60*35 m/sek. Markalanish quyidagilani ifodalaydi; E – 
elektrokorund ekanligini, 63– donadorligini, SM – o`rtacha yumshoqlikda 
ekanligini, K–keramik bog`lovchidan foydalanilganligini, 5–struktura 
nomerini, PP – to`g`ri profilli ekanligini, 250 –toshning tashqi diametrini, 50 
– toshning enini, 60 – teshik diametrini (mm da), 35 m/sek –toshni aylanish 
tezligini ko`rsatadi.