Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

Diqqatning tarkibiy qismlari
Diqqatning tarkibiy qismlari: 
Bir ob‘ektga yo‘nalganlik
Tanlov 
Kontsentratsiya 
Chidamlilik 
Ajratish 
O‘zgaruvchanlik 
3.Diqqatning fiziologik asoslari. 
Fiziologik diqqat ruhiy jarayonlar bilan birga shu nerv markazlari orqali, 
ishlaydi. Vizual eshituv va boshqa His-tuyg‘ular, idrok, щuningdek harakat. Miya 
Bir qancha ob‘ektga yo‘nalganlik 

---

137 
yarim sharlari po‘stlogida muayyan qismlari faoliyat bilan bog‘liq biroq uni 
amalga oshirish uchun hech qanday maxsus nerv markazi mavjud emas. Ruhiy 
holatlarning aniq markaziy qismi bo‘lmasada ko‘rish qobiliyati eshitish 
qobiliyatiga nisbatan bosh miyaning boshqa qismlari bilan bog‘liq, huddi shu kabi
oyoq va qo‘l harakatlari ham gapirish qobiliyatiga nisbatan bosh miyaning boshqa 
burchagida joylashgan. 
Oliy asab faoliyatini o‘rganishda bosh miya po‘stlog‘ining turli sohalarda 
nerv markazlari hech qachon bir vaqtning o‘zida bir xil qo‘zg‘algan yoki 
cheklangan bo‘lmaydi. Agar biz u yoki boshqa faoliyati bilan bog‘liq miya 
qobig‘idagi fiziologik jarayonlarni nazorat qilishimiz mumkin bo‘lganida, unda 
biz har vaqtda bosh miyaning u yoki bu qismidagi doimiy optimal bolgan va 
boshqa qismlari esa kuchsizlangan holatda bo‘lgan jarayonni kuzatgan bo‘lardik 
"Agar bosh suyagi qopqoq bilan miya yarim sharlarini ko‘rish mumkin bo‘lganda, 
insonni fikrlayotgan vaqtida uning miya yarim sharlaridagi doimiy shakli va 
nihoyatda tartibsizligi, hajmi o‘zgaruvchanligi harakatlarni kuzatgan bo‘lardik » 
(Pavlov). 
Diqqat kontsentratsiyasi
Fiziologik nuqtai nazaridan, diqqat- bosh miya nerv foaliyatining aniq 
vaqtdagi aniq optimal qo‘zg‘aluvchanligi holatidagi qismi bo‘lib qolgan qismlari 

---

138 
esa past darajadagi qo‘zg‘aluvchanlikdir. Miyaning burchak qismlarda farqlashni 
hosil qiluvchi yangi reflektorlar osongina hosil bo‘ladi, bu ruhiy holatdagi aniqlik 
va muvaffaqiyatlik tushuniladi. 
Optimal distoniyasi bilan po‘stlog‘ida joylarida osonlik yangi shartli reflektor 
aloqasi va ishlab chiqarilgan farqlar shakllangan. Bu psixologik jarayonlar 
tomonidan ta‘qib tiniqligi va diqqat farqlashga tushuntiradi. Maksimal 
qo‘zg‘alishdagi miya yarimsharlarinig qismi ijodiy qismi hisoblanadi. Ular doimo 
olingan holatlarga qarab miya bo‘ylab harakat qilishadi shunga ko‘ra, ular doimo
hajmi o‘zgarishiga ko‘ra ular asosan miyaning sust bo‘lgan qismlarida harakat 
qiladi. 
Yuqori va past distoniyasi bo‘lgan joylar ularning salbiy faoliyati ko‘ra 
induktsion qonuni bilan bog‘liq to‘g‘riroq. Bosh miyaning istalgan qismida 
bo‘langan yuqori darajadagi qo‘zgaluvchanlik kuzatilganda boshqa bir qismida 
tormozlanishxossasi kuzatiladi. 
Diqqat fiziologik mexanizmlari tushuntirish uchun ilgari surilgan ma‘lum 
qiymatni Uxtomskiy dominant tamoyili bilan izohlash mumkin. Har qanday 
berilgan miyaning miya yarim sharlari po‘stlog‘ida yuqori darajali 
qo‘zg‘aluvchanlik nerv impulьslari mavjud va ular boshqa nazorat qilinadi.
Biroq, markazidagi asab hayajonni maksimal darajasi nafaqat uning 
mustahkamlash uchun hissa qo‘shadi balki parabiotic tormoz sabab va nogiron 
kontsentratsiyaga ham sababchi bo‘ladi. 
Zamonaviy ilmiy ma‘lumotlarga ko‘ra miya va boshqa miya tuzilmalari 
hayotni tiklashjarayonida diqqat ahamiyati juda katta. Retikulyar shakllantirish 
miyani faollashiradi va diqqat jarayonining muhim energiyasi tarkibiy qismi 
hisoblanadi.
Diqqatning rivojlanishi va buzilishi 
Insonning barcha a‘zo va sistemalari yuqori ishqobiliyatini taminlashida
diqqatning kerakli saqlanish va rivojlanishshartlari: 
- kun tartibini to‘g‘ri taqsimlash, to‘liq ovqatlanish va dam olish; 

---

139 
- ichki azolarni kasallanishiga ko‘rish va eshitishqobiliyatini buzilishiga 
qarshi davolanish va ko‘rikda bo‘lish; 
-Kunlik ishlashqobiliyatining maromi; 
Aqliy va jismoniy mashqlar almashinuvi 
Qulay ishsharoitini yaratish 
-Tashqi kuchli tasir qiluvchi holatlarni mavjud qilmaslik- tinchlikni 
taminlovchi(diqqatni jam qilsa bo‘ladiganholat); 
-Gigienik talabga javob beradigan ishning ta‘minlanishi; 
-Maqbul jismoniy omil(e‘tiborni tortmaydigan holat, ortiqcha harakatlar 
me‘yori); 
Odat bo‘lib qolgan ishshart- sharoiti 
Tashkiliy faoliyat 
-Faoliyatning ustuvor ko‘rsatmasi; 
-Aniq masalalarni qo‘yish; 
-Muvaffaqiyat sari aniq maqsadlarni aniqlash; 
Diqqatning buzilishi ostida maqsadga qaratilganlikning salbiy o‘zgarishi 
tanlash va barqaror psixologik faoliyat normal miya faoliyatini buzilishi yoki
charchashholatida. 
Diqqatning buzilishini turli asab holatlarini aniqlashorqali bilish mumkin: 
Tanlash va faoliyatni yo‘nalganlik xususiyatini me‘yorda emasligi; 
Alohida ish- harakatlarning moslashuvini buzilishi; 
Diqqatning jamlanishi va doimiyligini qisqarishi; 
Diqqatning buzilishini turli darajalardagi uzviy mag‘lubiyatlarda hosil 
bo‘ladi asosiy yo‘sinda miyaning peshona va boshqa qismlarida hamda oddiy 
charchash holatlarida