Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

Birinchi bosqichda ish joyi yoki faoliyatning fiziologigienik va psixologik 
xususiyatlari baholanadi. Bu toʻgʻridan toʻgʻri ushbu faoliyatni oʻrganish yoki 
ishlab chiqilgan me‘yoriy talablar va ish yurituvchi hujjatlar, koʻrsatma, texnologik 
xarita, oʻquv dasturlari, ma‘lumotnomalarni qoʻllash orqali amalga oshiriladi. Bu 
bosqichda muayyan ish jarayonida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan noqulay 
vaziyatlarni aniqlash muhim hisoblanadi 
Faoliyatni oʻrganish asosida ushbu mutaxassislik boʻyicha nomzodga 
qoʻyiladigan talablar tizimi ishlab chiqildi: 
-tibbiy talablar (sogʻliq holati, umumiy tibbiy koʻrsatkichlar); 
-talimiy talablar (umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasi); 
-xarakterologik talablar (xarakter va shaxs xususiyatlari, motivasiya); 
-psixologik va psixofiziologik talablar (xotira, diqqat, tafakkur, reaksiya 
tezligi, emotsional barqarorlik, markaziy nerv tizimining xususiyatlari va 
boshqalar) 
Ikkinchi bosqich shaxsning kasbiy muhim sifatlarini baholash uchun 
izlanuvchanlik dasturini tanlash va qayta ishlash. Hujjatlar tahlili tavsiyalar, 
tavsiyanomalar, suhbat usullari qoʻllaniladi. Tanlangan metodikalar qator 
talablarga, jumladan, ma‘lumotlilik va ishonchlilik talabiga javob berish lozim. 
Uchinchi bosqichda tanlangan testlarni tekshirish va nazorat qilish bosqichi. 
Asosiy maqsad tanlangan metodikalar qanchalik faoliyat natijasini prognoz qila 
olishini aniqlashdir. 
Toʻrtinchi bosqichda kasbiy tanlovni oʻtkazish jarayonidir. Kasbiy tanlovni 
oʻtkazishning muhim sharti standartlik hisoblanadi. Tadqiqot sharoiti ya‘ni test, 
koʻrsatmalar, blankalar, natijalarni qayta ishlash barcha nomzodlar uchun bir xil 
boʻlishi lozim. Testdan foydalanish tajribasining koʻrsatishicha, koʻrsatmalarning 
ozgina boʻlsa ham oʻzgarishi tadqiqot natijalariga ham oʻz ta‘sirini oʻtkazadi. 
Nomzodning oʻzi tadqiqot natijalariga motivasiyalashganligi ham muhim. Shu 

---

259 
boisdan, tadqiqot oʻtkaziladigan muhit doʻstona, samimiy boʻlishi kerak. Natijalar 
tahlili standart boʻlishi lozim. Natijada barcha nomzodlarning natijalari muayyan 
guruxga birlashadi.
Koʻpincha kasb tanlashda quyidagi tasnif qoʻllaniladi: 
-mutlaqo yaroqli; 
-shartli ravishda yaroqli; 
- yaroqsiz. 
Shaxsga kasb, kasbiy soha, mutaxassislik tanlanadi, bu koʻproq uning 
individual psixologik xususiyatiga mos keladi, buning natijasida u oʻzining toʻliq 
imkoniyatini mehnat faoliyatiga tadbiq etadi. Kasbiy oʻquv muassasalarda kasbiy 
tanlov va kasbiy saralash mehnat ekspertizaning alohida shakli sifatida namoyon 
boʻladi.
Shuni nazarda tutish kerakki, espertizaning birinchi va ikkinchi shaklini sifatli 
oʻtkazish uchun asosiy vazifalar belgilangan: 
- bu ishga kirish imkoniyati boʻlmagan insonlarni ishga olishining oldini olish 
(yoshini toʻgʻri kelmasligi, sogʻligi, ma‘lumoti, psixofiziologik koʻrsatkichlari); 
- mavjud kasbga ishchan mehnatni oʻz sogʻligiga zarar yetkazmasdan 
bajaradigan insonlarni olish; 
- inson kasbining qaysi turiga qobiliyatli ekanligini aniqlash hamda faoliyatga 
tavsiya qilish. 
Agar kasbiy tanlovda ikkita vazifa hal qilinsa kasbiy saralashning uchinchi 
bosqichi asosiy hisoblanadi 
Psixologik kasbiy tanlovda quyidagi shartlar bajarilsa, samarali va maqsadga 
muvofiq boʻladi: 
-obektiv ijtimoiy-iqtisodiy zaruratning mavjudligi; 
- aniq kasbiy sohaning mavjudligi bunda ishchining kasbiy layoqati, 
yaroqliligi, mehnat samaradorligining ortishda katta ahamiyatga ega; 
-ishlab chiqilgan va tekshirib koʻrilgan tanlov tizimi diagnostik 
metodikalarning bajarilishining ishonchliligi; 
- kasbiy tanlovni oʻtkazish uchun tayyorlangan mutaxassislar ular kasbiy 

---

260 
tanlovni oʻtkazish va tashkillashtirishda amaliy tajribaga ega.